1905 sonbaharında yükselişte olan yeni Amerikan dehası Marshall karşısında bir maç kazandım ve ödül töreninde Lasker ve benim aramda bir maçın oynanmasında büyük etkisi olan bir konuşma yaptım. O zaman şöyle demiştim: “Bu en yeni ve en büyük başarımın ardından satranç dünyasında herhangi bir kimseyi benim üzerimde görmeme bir sebep yok. Genç Marshall’ı yenmek, yaşlı Steinitz’i yenmekten şüphesiz daha zordu. Lasker ile uygun şartlarda bir maç oynamaya hazırım ancak bunu ondan talep etmeyeceğim, talep daha az başarı ve şöhrete sahip taraftan gelmeli. Benim yirmi yıldan beri elde ettiğim başarılarım kendisininkilere en az eşit seviyededir ve iki sene önce kendisinden talepte bulunmam benim adıma geleneklere aykırı bir davranış, bir hataydı. Bu maçın gerçekleşmesi, eğer kamuoyunu ilgilendiriyorsa, satranç dünyasının sorumluluğundadır; satranç dünyası yani onun kendisini görevli addeden Almanya ve Amerika’daki temsilcileri, Alman Satranç Birliği ve Amerikan kulüpleri, uygun şartlar belirleyerek bizi bir araya getirmek hatta gerekirse bizi bir çarpışma için zorlamak istiyorlar. Neler yapabileceğimizi gördünüz, eğer siz isterseniz bir Lasker-Tarrasch maçı olacaktır.”
Marshall – Tarrasch 1905, maçtan bir sahne Kaynak: American Chess Bulletin (https://www.chesshistory.com/winter/pics/cn10660_marshalltarrasch6.jpg)
O zamanlar bu öneri için elverişli bir ortam var gibi görünüyordu. Coburg’dan Profesör Gebhardt, Alman Satranç Birliği’nin saygıdeğer başkanı, 24 Kasım 1905’te Amerikan satranç kulüplerinin en önemlisi olan New York’taki Manhattan Satranç Kulübü’ne bir Lasker-Tarrasch maçı ile ilgili görüşmek amacıyla bir mektup yazdı. Beş ay umarsızca bir cevap bekledikten sonra Gebhardt, 20 Nisan 1906’da Lasker’e dönerek kendisinden şartlarını belirtmesini istedi; ancak maçın benim işlerim ve ailem dolayısıyla Amerika’ya gelemeyecek olmam nedeniyle Almanya’da oynanması gerektiğini tahmin ettiğini belirtti. Bunun üzerine Lasker hemen cevap vererek benimle oynamaya hazır olduğunu ancak maçın Amerika’da oynanması gerektiğini zira sadece orada gerekli paranın bulunduğunu belirtti. Lasker o zamanlar Maroczy ile bir maç hazırlığı yaptığı için, Alman Satranç Birliği ile arasındaki görüşmeler kısa bir zaman sonra sona erdi ve aramızdaki maç yine –ad Kalendas Graecas– çıkmaz ayın son çarşambasına kalmış gibi görünüyordu. Bu arada tüm satranç dünyasının bizim aramızdaki rekabetin bir karara bağlanmasına yönelik ilgisi daha da yoğun bir hal almıştı ve bu ilgi Lasker 1907 baharında Marshall’a karşı tıpkı benim gibi parlak bir zafer kazanınca ve aynı yaz ben Ostende Şampiyonlar Turnuvası’nda birinci sırayı elde edince en yüksek seviyeye ulaştı. Böylece resmen dünya şampiyonluğu için Lasker’e denk bir rakip olarak tanınır oldum ve artık ikimizin arasında bir maç oynanması gerektiğine dair herhangi bir şüphe kalmadı, bu maç satranç dünyasının isteği ve başlıca meselesi haline gelmişti.
Alman Satranç Birliği yönetim kurulu üyeleri. Başkan Dr. Rudolf Gebhardt (1859-1929) ortada oturuyor.
Görüşmelerin yeniden başlaması için elverişli bir olanak, Lasker’in dışarıda geçirdiği dört yılın ardından Eski Dünya’yı tekrar ziyaret ettiği Şubat 1908’de ortaya çıktı. O zaman Berliner Lokalanzeiger’de şöyle yazmıştım:
“Dr. E. Lasker kısa bir süreden beri İngiltere’de bulunmaktadır ve bir Orta Avrupa turnesi yapmayı düşünmektedir. Şimdi uzun zamandır beklenen Lasker – Tarrasch Maçı’nı nihayet hayata geçirmenin tam vaktidir. Eğer satranç dünyası bu maça dair daha önce dört bir taraftan belirtildiği gibi bir ilgiye sahipse gerekli parayı sağlayarak bu maçın gerçekleşmesini sağlamalıdır. Benim şartlarım şunlardı: galip için hatırı sayılır bir ödül, 4000 Mark civarı, mağlup için yine kabul edilebilir bir teselli ödülü, 2000 Mark civarı. Zaman: Bu yılın yaz ayının ortası. Yer: Almanya’nın herhangi bir kenti, benim yüzümden Nürnberg harici bir yer olmalı ancak bu Berlin de olmamalı, buna karşın belki Alman Satranç Birliği’nin bu seneki yeri Düsseldorf olabilir. Alman Satranç Birliği’nin üst yönetimi halihazırda uzun zamandır buna benzer bir planı düşünmektedir. Tek şartım, fakat önemli bir şart, maçın tek bir şehirde oynanıp bitirilmesi ve önceki Lasker – Marshall Maçı gibi durmadan şehir şehir gezilmemesiydi çünkü böyle gereksiz yere harcayacak bir zamanım yok. Dört veya en fazla altı hafta her maç gibi bu maç için de tamamen yeterli olmalı. Alman Satranç Birliği’nin halihazırdaki başkanı Coburg’tan Bay Profesör Gebhardt bu maçın gerçekleşmesiyle birlikte Almanya’da satranç kültürünün yükseltilmesine dair birçok büyük hizmetini adeta taçlandırmış olacaktır.”
1905 basımı 100 Mark. Görüşmelerin en önemli konusu elbette ortaya konulacak ödül miktarıydı
Ancak bu öneri Ren Bölgesi satranç çevrelerinde kendine filizlenecek verimli bir toprak bulamadı. Buna karşın benim daha önce hiç düşünmediğim -utancımı burada itiraf etmeliyim- başka bir şehir sazı eline aldı. Bavyera Satranç Birliği Başkanı Nürnberg’ten Bay Schenzel ile birlikte, meseleyi yeniden harekete geçiren ve Bavyera’nın başkent belediyesinin bu girişim için alakadar olmasını sağlayan Münihli satranç dostları oldu ve böylece Münih şehri Lasker ve beni surları içerisinde maç yapmaya ve satrançta dünya şampiyonluğu unvanı için çarpışmaya davet etti.
Tarih 15 Mart’ı gösteriyordu, bir Pazar günüydü. Birçok dostumla beraber bir öğleden sonra kahvesi içiyordum ve önümüzdeki turnuvalardan birine katılıp katılmamam gerektiği sorusuna dair konuşuyordum. Uzun mülahazalardan sonra Lasker ile olan maç adeta bağnazca bir istekten öteye geçmeyecek gibi göründüğü ve yıl içerisinde en azından bir defa satrançla meşgul olmak istediğim için bu soruyu katılmak yönünde cevaplamaya karar vermiştim. Tam o esnada telefon çaldı ve Bay Schenzel beni mutlu eden sürprizi paylaşarak Münih şehrindeki dostlarının Lasker ve beni maç için Münih’e davet ettiklerini ve bunun için bir ödül sağlayacaklarını söyledi. Bu tabii ki daha önce üzerinde anlaşılan bütün planları rafa kaldırdı. Birkaç gün sonra sevinçle aşağıdaki onur verici yazılı davetiyeyi aldım:
“Pek saygıdeğer Bay Dr. Tarrasch!
Bavyera Satranç Birliği’nce eğer mümkünse satranç ustası Dr. Lasker ile sizin aranızda oynanması yıllardır beklenen maçı Münih 1908 Fuarı vesilesiyle burada oynamanıza dair bir istek dile getirilmiştir.
Bu fuar şehrin zaten Alman Alplerinin önündeki konumu ve sanat hazinelerince zenginliği nedeniyle oldukça gelişmiş yabancı trafiğini daha da artıracak ve öngörüldüğü üzere hatırı sayılır derecede İngiliz ve Amerikalıyı buraya çekecek, dolayısıyla tam da bu yıl Münih herkesçe merakla beklenen maça ev sahipliği yapmak için en uygun yer. Maçınızın önemine yakışır şekilde Münih şehrindeki dostlarımız eğer maç şehrimizde gerçekleşirse kazanana 1000 Mark değerinde sanatkarane bir onur ödülü ithaf etmek istiyorlar.
Eğer Bay Dr. Lasker ile maçı Münih’te oynama hususunda anlaşırsanız ve bize sizi en derin saygılarımızla buraya davet etmek için müsaade ederseniz bunu bir onur olarak addedeceğiz.
En derin hürmetlerimizle!”
I. Başkan Dr. von Borscht, I. Belediye Başkanı Münih 24 Mart 1908
1908 Münih Fuarı posteri
Maçın organizasyonu için Münih’te bir komite kurulurken sözcüsü Bay Schenzel o sıralarda (Nisan) Londra’da bulunan Lasker ile görüşmeleri enerjik bir şekilde ivedilikle eline aldı. Schenzel, Lasker’e Berliner Lokalanzeiger’de belirttiğim şartlarımı sundu ve kendisinin önerilerini rica etti. Lasker şartlarının şunlar olduğunu açıkladı:
“Ya toplam ödül olarak 8000 Mark için oynanır ya da kazanan için en az 4000 Mark ödül konur; yer seçme hakkı bana aittir ve ben de nerede daha iyi teklif yapılırsa orada oynarım.”
Benim şartlarım da göz önüne alındığında maç tamamen olanaksız gibiydi. Buna karşın Lasker 4000 Mark ödül için benimle altı parti oynamaya hazır olduğunu belirtti. Bay Schenzel, kendi şartları ile benim şartlarım arasında finansal olarak fark bulunmadığına Lasker’in dikkatini çekip bir kez daha ayrıntılı önerilerde bulunmasını rica ettiğinde, Lasker diğer şehirlerden de maçın bir bölümünün kendilerinde oynanması karşılığında para elde edilebileceğine ve bu miktarın toplam 25000-30000 Mark tutarına ulaşabileceğine inandığını belirterek cevap verdi. Münih şehrinin davetinin kendisini onurlandırdığını ancak meseleyi pratik olarak değerlendirmek ve benim teklifimi kesin olarak geri çevirmek zorunda olduğunu söyledi. Böylece Bavyera Satranç Birliği’nin çabaları sonuçsuz kaldı.
Dr. Emanuel Lasker ve benim aramda oynanacak bir maç fikri, Lasker’in elde ettiği ilk başarılardan hemen sonra ortaya çıkmıştı. 1892 Dresden Turnuvası’nın bitişinden hemen sonra, bu turnuvanın kısa zaman öncesinde İngiltere’de oynanan turnuva ve maçlarda parlak zaferler elde eden Lasker’den bir maç teklifi aldım. Lasker turnuvaya katılıp Dresden’de beni yenme fırsatını bilmediğim sebeplerden ötürü kullanmadığından teklifini, kendisiyle uluslararası bir turnuvada birincilik elde etmesinin ardından oynamaya hazır olduğum şeklinde cevapladım. Bunu takip eden zamanda Lasker Steinitz’i yenerek dünya şampiyonu unvanını elde etti ve çeşitli uluslararası turnuvalar kazandı. Ancak ilginç bir şekilde kazandığı turnuvalardan bir tanesi hariç -Nürnberg 1896- hepsi de benim katılmadığım turnuvalardı. Böylece ikimiz arasında yıllar geçtikçe bir maçla sonuca bağlanma zorunluluğu giderek artan bir rekabet oluştu.
Nürnberg 1896 toplu fotoğraf Ayakta: Lasker, Charousek, Schlechter, organizasyondan iki görevli, Janowski, Maróczy, Marco, Showalter, yine organizasyondan üç kişi. Oturanlar: Albin, Porges, Chigorin, Tarrasch, Winawer, Steinitz, Blackburne, Schallopp, Schiffers, Pillsbury, Walbrodt, Teichmann
Uzun bir aranın ardından 1903’te Monte Carlo Turnuvası’nda birincilik ödülünü elde ettiğimde aramızda oynanacak maç meselesi ivedilik kazandı. Dünya şampiyonuyla karşılıklı kılıçları çekmeyi hararetle istiyordum ve onu aynı yılın Ekim ayında maçı konuşmak için Nürnberg’e davet ettim. Kısa görüşmelerin ardından şöyle bir anlaşma meydana geldi:
İmzalayan taraflar aşağıdaki şartlarda bir maç oynamak için sözleştiler:
1. Maç dünya şampiyonluğu unvanı için olacak ve her iki taraf da 8000 Mark ortaya koyacak.
2. 8 oyun kazanan maçı kazanmış olacak, beraberlikler sayılmayacak. Kazanan taraf dünya şampiyonluğu unvanının ve 16.000 Mark’lık ödülün sahibi olacak.
3. Maç Eylül veya Ekim 1904’te başlayacak. Başlangıç tarihinin belirlenmesi başlangıç tarihinden en az altı hafta önce Dr. Tarrasch’ı kesin tarih hakkında bilgilendirmek kaydıyla Dr. Lasker’in sorumluluğunda olacak.
4. Maç hakkındaki ilginin bir ulusla sınırlı olmadığı varsayılarak ve birden çok yerde oynamanın satranç oyununa dair genel alakaya daha iyi hizmet edeceği düşünülerek taraflar maçın bir yer veya ülkeyle sınırlandırılmaması konusunda uzlaştılar.
5. Maçın oynanacağı yer konusunda kulüplerin veya satrançseverlerin oluşturduğu organizasyonların davetleri esas alınacak. Dr. Tarrasch, bu konuda her iki taraf adına görüşmeler yapması için Dr. Lasker’i tam yetkiyle görevlendirir.
6. Her 14 hamle için bir saat süre olacak ve günde 6,5 saatten fazla oynanmayacak.
7. Birbirini takip eden iki gün içerisinde birden fazla parti sonuçlanmayacak.
8. Her iki rakip de devam eden bir partiyi tahta başında veya başka bir şekilde taşları hareket ettirerek analiz etmemeye ve yabancıların tavsiyelerini geri çevirmeye söz verir.
9. “Lasker – Tarrasch Dünya Şampiyonluğu Maçı” adlı bir kitap Almanca ve İngilizce olarak yayınlanacaktır. Maçtaki bütün havadisler ve her iki tarafın da yorumlarıyla partiler bu kitapta bulunacaktır. Bu yorumları her parti sonunda taraflar birbirlerinden habersiz bir şekilde yazacaklardır. Kitap maç esnasında basılmalı ve maç sonunda yayınlanmalıdır. Sadece abonelere özel lüks bir edisyon olarak bu kitap 20 Mark veya 1 sterlin / 5 dolar fiyat karşılığı satılacaktır ve elde edilecek gelir maçla ilgili maliyetleri karşılamak adına her iki tarafa eşit olarak paylaştırılacaktır.
10. Yukarıda bahsedilen kitabın maçın tamamlanmasından sonraki iki sene içerisinde yeni bir baskısı yapılmayacaktır ve kitabın sonraki baskılarının telif hakkı maçı kazanan tarafa ait olacaktır.
11. Anlaşmazlıklar halinde daha sonra tayin edilecek tarafsız bir kişi karar verici olacaktır.
Nürnberg, 16 Ekim 1903 Dr. E. Lasker Dr. S. Tarrasch
Emanuel Lasker ve ağabeyi Berthold
Böylece her şey en güzel şekilde düzenlenmişti ve maç bu sözleşmeyle garanti altına alınmış gibi görünüyordu ki daha yüce bir kuvvet engelleyici olarak ortaya çıktı. Bir sonraki senenin Ocak ayında buz üstünde uzun bir süre beni mücadele etmekten alıkoyacak bir kaza geçirdim ve bu yüzden Mart ayında Berlin’e giderek Lasker’den maçı bir sonraki seneye ertelemek için ricada bulundum. Lasker bunu kabul etmeyerek maçın uzlaşılan zamanda oynanmaması halinde sözleşmenin de geçersiz olacağını ve sonrasında kendisinden yeni bir maç talebinde bulunmam gerektiğini belirtti. Böylece bu deneme sonuçsuz kalmış oldu.
1890’lı yıllarda, yani Tuna monarşisinin en parlak olduğu ve ekonomik rahatlığın sanatlara da yansıdığı zamanlarda, Prater’deki “Zum Goldenen Kreuz” lokantasında Ertel, Großbach, Hamlisch Kardeşler, postane müdürü Mitrofanovicz ve profesörler Thirring ve Zinkl’ın çevresinde her şeyden önce Viyana müziğine büyük bir dostluk besliyor gibi görünen ve bu yüzden masanın kadınlardan müteşekkil Messerschmied-Grüner topluluğunun çaldığı müziğin yakınında yer almasını sağlayan genç bir adamı da gözlemlemek mümkündü.
“Zum goldenen Kreuz” lokantasından eski bir kartpostal Kaynak: https://oldthing.de/AK-Wien-Cafe-Restaurant-zum-goldenen-Kreuz-v-A-Kadrman-Wiener-Prater-92-Innenansicht-Portraets-0025062755
Bu arkadaş çevresinde katiyen insanın neşesini kaçıran bir tip bulunmamaktaydı. Aksine her şey çok rahat ve huzurluydu, Viyana ezgilerine ve hoş kadın müzisyenlere doyulduğunda bu yüksek moral ve neşe o zamanlar Neue Wiener Schachklub’a -Yeni Viyana Satranç Kulübü- ev sahipliği yapan Café Kugel’a taşınırdı ve biriken fazla enerji satranç teorisi incelemelerine, körleme partilere ve diğer satrançla alakalı işlere harcanırdı. Böyle durumlarda, basit ve sade bir ad olan Karl Schlechter ismine sahip soluk benizli genç adamın ne kadar keskin ve iyi bir satranççı olduğu kendini gösterirdi, nitekim fazla geçmeden kendisine iş hayatını bırakması ve kendini tamamen satranca adaması öğütlendi ve böyle de oldu. Hem de ne başarıyla, elbette bunu burada açıklamaya gerek yok, kim Schlechter’in daha önce görülmemiş ölçüdeki yükselişini ve parlak başarılarını bilmez ki? Kısa zamanda Viyana okulunun en harika temsilcisi haline geldi, iyi bir konumsal anlayışı kapsamlı bir teorik eğitimle birleştirdi ve durdurulamaz bir zirve yürüyüşünün ardından satranç sanatının doruğuna erişti.
İlk defa 1843’te Bilguer ve von der Lasa tarafından yayınlanan Handbuch des Schachspiels’in (Satranç Elkitabı) son edisyonu Carl Schlechter’in elinden çıkmıştı. Halen tüm satranç literatürü içerisinde hem oyunun tarihini hem de açılış ve oyunsonu teorisini kapsayan böyle ansiklopedik bir eser bulmak zor.
Teorik alanda en büyük katkısı 1915 senesinde satranççılar için bir başucu eseri olan Bilguer’in Elkitabı’nı yeniden düzenlemesiydi, pratikte ise keskin zekasının bir kanıtı olarak 1910’da Dr. Emanuel Lasker’e karşı oynadığı şampiyonluk maçı en önemli başarısıydı. Bu maçta Schlechter, kendisinden önce kimsenin yapamadığını yaptı ve Dr. Lasker’e, tüm zamanların en başarılı turnuva ve maç oyuncusuna, karşı koymayı başararak savaş alanından mağlup olmadan ayrıldı. “Schlechter problemi nasıl çözülmeli?”, maç esnasında dünya şampiyonu böyle soruyordu ve şampiyon problemi çözmeyi başaramadı. Diğer zamanlarda yaptıklarından bahsetmeye gerek yok, tüm kariyeri aralıksız bir başarı silsilesiydi.
Carl Schlechter (1874-1918)
Maalesef Grünfeld’in yakındığı konu bugün de aynı durumda. Üstelik üstadın Budapeşte’deki kapatılan Rákoskeresztúr mezarlığındaki mezarının veya naaşının akıbeti bile belli değil.
Maalesef, büyük ruhlarda her zaman olduğu gibi, Schlechter’in hayatının üzerine de derin bir trajedinin gölgesi düştü. Kendisinin ve başardıklarının anavatanı için derin önemine karşın büyük bir yoksulluk içinde öldü ve halen Budapeşte’de yatıyor.
Memleketi Viyana’ya her zaman sadık kalan ve onun büyük evlatlarından biri olan Schlechter’e kendi yurdu aynı sadakati gösteremedi. Yabancı bir toprakta gömülü ve Viyana’nın Schlechter için nihayet kendi memleketinde bir mezar hazırlanması yönündeki onursal sorumluluğunun yerine getirilmesi için ısrarcı olacak birini bulmak da zor.
Aşağıda üstadın henüz bilinmeyen ve bize evrensel oyun tarzını iyi bir şekilde gösteren bir partisini bulabilirsiniz.
Wiener Schachzeitung, 1931
Notlar
Tuna monarşisi: Elbette Tuna kıyısındaki Viyana ve Budapeşte’yi birleştiren Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kastediliyor.
Prater: Viyana’da ünlü bir park ve bugün de halen hem içindeki lunapark hem de etrafındaki mekanlarla bir eğlence merkezi.
Karl Schlechter: Esasında ismi Carl olarak yazılmasına karşın Grünfeld yeni tarz bir yazımı tercih ediyor, ben de metne sadık kaldım. Okunuşunda elbette hiçbir farklılık yok.
Her savaşçı nihayetinde yaşlandığı, zayıfladığı ve bitap düştüğü için esasen başlıkta yer alan soruyu şu şekilde değiştirmek lazım: “Capablanca şimdiki yüksek formundayken mağlup edilebilir mi?”
Cevabı yakınlarda yayınlanan ve belli bir teslimiyet göze çarpan röportajıyla kısmen Dünya Şampiyonu’nun kendisi veriyor. Hadi belki bu fazlasıyla sevilen bir “alçakgönüllülük” stratejisi olarak addedilebilir. Fakat her hâlükârda gerçek şu ki Capablanca hiçbir şekilde satranç bilgisinin, becerisinin ve çabasının sonsözü anlamına gelmiyor. Ana zayıflığı olarak satrançta “mucize”yi reddetmesini görüyoruz. Kendisinden büyük teorik atılımlar talep etmek istemiyoruz fakat tespit etmemiz lazım ki açılışların ele alınmasında çok fazla eski buluşların arkasına saklanıyor, özellikle de birkaç büyük öncülü takip etmeye eğilimi var. Örneğin Marshall ile olan maçında Lasker’in serbestleştirme manevrası 6…Af6-e4’ü (Vezir Gambiti’nin Ortodoks devam yolunda) sıklıkla kullanıyor. Hatta Lasker’e karşı maçın ünlü 10. partisinde artık -kendisine bir dizi iyileştirmenin ardından zaferi getiren- arkaik sayılabilecek Steinitz Manevrası’nı (Va5, Fd7, Kd8 vs.) uyguluyor. Siyah taşlarla istisnasız bir şekilde sağlam İspanyol ve Vezir Gambiti açılışlarını seçmesi bu gözlemimizin ardından elbette son derece tabii görünüyor. Mac-Cutcheon Savunması’na karşı kendisi, Lasker’in sadeleştirme sistemi 5.exd5’i kesin bir doğru olarak kabul ederken New York’ta da gördüğümüz gibi Lasker daha yeni ve keskin metotlara başvuruyor (5.Ae2?!). Eğer Capablanca’nın fazla analiz edilmemiş herhangi bir varyantta takip edeceği parlak bir model yoksa oyun anlayışı (örneğin Sicilya veya Hollanda Savunması’na karşı) belli bir yüzeysellik gösteriyor, gerçi böyle bir durumda da harika taktik yeteneği daha parlak bir şekilde ışıldıyor!
Savielly Grigoriewitsch Tartakower
Capablanca’yı mağlup edebilmek için parlak bir fantezi ve yeterli bir teknik eğitim gösteren gözüpek bir yeni satranççı (Alekhine? Reti?) çıkarsa, Kübalı tarafından tamamına erdirilmiş satranç misyonu yüce bir misyon olarak addedilebilir; savaşçı Steinitz, filozof Lasker’den sonra bir “dünya insanı” geldi ve büyüleyici kişiliği ve zarif oyun tarzıyla satranç sanatının popülerleşmesine muazzam katkılarda bulundu…
Satranç tahtı sallanıyor. Dünya şampiyonluğu sorunu aslında şöyle ifade edilebilir: 10.000 Dolarlık zırh delinebilir mi?
Dr. S. G. Tartakower
Wiener Schachzeitung 1925
Not: Aslında Macar satranç dergisi Magyar Sakkvillag’ ta yayınlanmış bir makale, Wiener Schachzeitung bu dergiden alıntılamış.
Wiener Schachzeitung’un 1907 Ağustos-Eylül sayısında Paris’te Café de la Regence’ta düzenlenen ve davetli iki usta Marshall ve Tartakower’e altı amatör satranççının eşlik ettiği küçük bir turnuvanın haberi vardır. Elbette o dönemde oyun kuvveti olarak ustalar ile amatörler arasında devasa farklar bulunduğu göz önüne alınırsa Tartakower ve Marshall’ın ilk iki sırayı fazla zorlanmadan elde etmelerini beklemek gayet doğal olurdu. Fakat final tablosuna baktığımızda beklenilenin aksine Tartakower’i ancak üçüncü sırada görmekteyiz çünkü onun bir puan önünde Marshall ile birlikte 6/7 skoruyla birinciliği paylaşan bir isim var: Wiener Schachzeitung’un Yunan olduğunu yazdığı “E. Antoniadi”. Üstelik Antoniadi turnuvada hem Marshall’ı hem de Tartakower’i yenmeyi başararak zirveye ulaşmış! Peki Yunan satrancının yakın bir zamana kadar uluslararası arenada yok hükmünde olduğu göz önüne alınırsa 1907’de Paris’te iki ünlü ustayı yenerek turnuvayı birinci bitiren bu “E. Antoniadi” kim? Bu soruyu araştırdığımızda karşımıza astronomi tarihini -ve hatta Osmanlı tarihini- yakından ilgilendiren oldukça ilginç ve renkli bir portre çıkıyor.
Birinciyi belirlemek için yapılan Antoniadi – Marshall maçını Marshall kazanmış Kaynak: Wiener Schachzeitung 1907
Eugenios Antoniadis 1 Mart 1870’te Konstantiniyye’de, yani İstanbul’da, Rum bir ailenin çocuğu olarak doğar. Daha çocuk yaşta astronomiye ilgi duyar. Teknik çizim yeteneği erken yaştan itibaren kendini gösterir, formel bir mimari eğitimi almış olması muhtemeldir. Henüz 17 yaşındayken İstanbul ve Büyükada’da 3-inçlik refrakter teleskopuyla yaptığı güneş lekeleri ve gezegenlere dair gözlemlerini kâğıda aktarmaya başlar ve çalışmalarını Camille Flammarion’un 1887’de kurduğu Paris’teki Société Astronomique de France’a yollar. II. Abdülhamit döneminin baskıları ve imparatorluğun geçirdiği çalkantılı dönem birçok Osmanlı aydını gibi Antoniadis’i de yurtdışına gitmeye can atar bir hale getirmiştir ve 1893’te Flammarion’un Paris ve Fontainebleau arasındaki şahsi gözlemevinde gözlemci olarak çalışma teklifini kabul ederek Paris’e taşınır.
Eugenios Antoniadis (1870-1944)
Antoniadis gözlemevinde çalışmaya devam ederken Flammarion’un dergisi L’Astronomie ve The Journal of the British Astronomical Association’a da sıklıkla makaleler yollar, İngilizcesi de Fransızcası kadar iyidir. Nitekim 1896’da British Astronomical Association’da (Britanya Astronomi Derneği) Mars Bölümü Direktörü olur ve bu görevini yirmi yıl boyunca sürdürür. Bu arada hocası Flammarion ile arası açılmaya başlar, biyografı William Sheehan’a göre Flammarion’un kendi çalışmalarını sahiplenmesi Antoniadis’in hoşuna gitmemeye başlamıştır ve çalışmalarında daha özgür olmayı arzulamaktadır. Ayrıca “Mars kanalları” konusunda -çocukken okuduğum Tübitak Yayınları’ndan çıkan Aronson’un “Bilimsel Gaflar: Doğruya Giden Yolda Eğri Serüvenler” kitabında bu hadiseye de yer verilmiştir, merak edenler bu güzel kitaba bakabilirler- Flammarion ile görüş ayrılığı vardır, Antoniadis Flammarion’un aksine kanalların varlığı konusunda haklı olarak şüphe duymaktadır. Sağlığı da bu arada biraz bozulan Antoniadis 1902’de gözlemevindeki görevinden istifa eder, İngiltere’ye taşınmayı düşünür.
La Planète Mars (The Planet Mars) kitabından Mars’taki bir bölgenin haritası
Aşağı yukarı aynı zamanlarda zengin bir ailenin kızı olan Katherine Sevastopulo (Grek versiyonunun Katerina Sevastopulu olması muhtemel. -Can İnce) ile evlenir ve finansal açıdan rahata erer. Genç çift Paris’in lüks bir muhitine taşınır ve Antoniadis de bir süreliğine astronomiden uzaklaşarak kendini mimariye verir. II. Abdülhamit’ten Ayasofya’nın içinin çizimi ve fotoğraflanması için izin alır ve 1907’de Ayasofya hakkında üç ciltlik bir eser yayınlar.
1909’da Mars’ın Dünya ve Güneş ile aynı hizaya gelmesi -karşı konum, opozisyon- Antoniadis’i tekrar astronomiye döndürür.8,5 inçlik refrakter teleskopuyla Rue de Joffroy’daki evinden Mars’ta “solgun limoni bir sis”e benzettiği toz bulutları gözlemler. Bu arada Meudon Gözlemevi’nin direktörü Henri Deslandres’den davet alır. Buradaki 33 inçlik teleskopla Mars gözlemleri yapar ve daha sonraki Mars fotoğraflarıyla karşılaştırılabilecek kadar detaylı harika çizimlere imza atar. Elbette Mars yüzeyinde Schiaparelli’nin kanallarının izine rastlamaz ve çalışmalarını 1909 ve 1910’da yayınlayarak “Mars kanalları” teorisine son darbeyi indiren isimlerden biri olur.
La Planète Mars, E.M. Antoniadi
Mars çizimleri ve çalışmaları sayesinde en büyük Mars otoritesi haline gelen Antoniadis, bu ününü 1930’da yayınladığı “La Planète Mars” kitabıyla pekiştirir. Ayrıca Merkür ve eski Mısır astronomisi üzerine de kitaplar yayınlamıştır. Savaş nedeniyle gözlemlerine son vermek zorunda kalan Eugenios Antoniadis veya Fransa’da değiştirdiği şekliyle Eugene Michel Antoniadi, işgal altındaki Paris’te 10 Şubat 1944 tarihinde vefat eder.
Astronomi tarihinin önemli kişiliklerinden biri olan Antoniadis’in burada büyük kısmını alıntıladığım kısa biyografi yazısında elbette satrancına dair bir şey yok, fakat Winter’ın “A Chessplaying Astronomer” başlıklı makalesinde daha fazla ayrıntıya erişmek mümkün. 1907’deki zaferinden sonra örneğin Antoniadis Fransız satranç dergisi La Strategie’de şöyle bir yorumda bulunmuş:
“Bu zamana kadar en üst seviyede oyuncularla oynamak için çok fırsatım olmadı fakat fazlasıyla satranç çalıştım. Önce Preti’nin harika ABC des Echecs (Satrancın Abecesi) kitabıyla, sonrasındaysa zamanımızın en iyi yorumcularından olduğunu düşündüğüm ve en hararetli öğrencilerinden biri olduğum Dr. Tarrasch’ın âlimane yorumlarını takip ederek.”
Yine La Strategie dergisinde 1909, 1919 gibi tarihlerde oynadığı oyunlar mevcut, bu da satranç oynamaya devam ettiğinin bir göstergesi. Ayrıca 1920’li yıllarda yine aynı dergiye makale ve kitap eleştirileri de gönderen Antoniadis’in satranç literatürü ve tarihine de meraklı olduğunu söyleyebiliriz.
Fakat bizi belki de daha çok ilgilendiren 1894’te Les tablettes du chercheur de yayınlanan İstanbul’da 1893 senesinde oynadığı iki parti. Biri Edwards isminde herhalde bir İngiliz ile -1869’da kurulan Dersaadet Tramvay Şirketi’nin kurucu ortakları arasında bir R. Edwards bulunmakta, belki o olabilir- diğeri ise Kemal Bey isminde biriyle. Şimdi bu ikincisine, yani Antoniadis – Kemal Bey partisine göz atalım:
Faydalanılan Kaynaklar
Sheehan, W. “Antoniadi, Eugene Michael.” . In Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York, NY: Springer New York, 2014.
A Chessplaying Astronomer by Edward Winter. Accessed July 2, 2020. https://www.chesshistory.com/winter/extra/antoniadi.html.
20. yüzyılın en büyük bestecileri kimlerdir diye sorulsa -Mahler, Skryabin ve Rahmaninov’u eğer geç 19. yüzyıl kabul edersek- kesinlikle iki Sovyet besteciyi en başa koymak gerekir: Şostakoviç ve Prokofyev. Her ikisi de Jdanovizm mağduru olan bu iki büyük besteci Stalin döneminde ağır baskı altında yaşamalarına karşın üretkenliklerini yitirmemişler ve senfoni, konçerto, oda müziği, bale, opera, film müzikleri gibi birçok farklı türde şaheserler yaratmaya devam etmişlerdir. Bu ikiliden yaşça büyük olanı Sergey Prokofyev -tıpkı ünlü kemancı David Oystrah (Oistrakh) gibi- müzikal dehasının yanında aynı zamanda bir amatöre göre iyi sayılabilecek bir satranç oyuncusudur ve üstelik Capablanca’yı da bir simultane gösterisinde de olsa yenmeyi başarmıştır! Bu yazıda Prokofyev’in satranç ile olan ilişkisine kısaca göz atacağız.
Satrancı yedi yaşında öğrenen Prokofyev, annesinin her şeyi yazılı olarak kaydetme yönündeki öğüdüne uygun olarak daha o yaşta günlük tutmasının yanı sıra oynadığı satranç partilerini de bir deftere kaydetmeye başlar. Defterindeki ilk oyun “Pastoral” adını verdiği matla sonuçlanan dört hamlelik bir oyundur. İlk bestesini altı yaşında yapan ve dokuz yaşında ilk operasını besteleyen bir dahi çocuk olarak Prokofyev’in müzik eğitimi elbette önceliklidir ama satranç tutkusu da bir yandan devam eder. On yaşındayken teyzesi Tanya, Solovyev adındaki bir tanıdığına satranç oynaması için götürür ve bir satranç kulübüne üye olan -her ne kadar 5.kategori yani oldukça zayıf bir oyuncu olsa da- rakibine karşı küçük Seryoja üstünlük sağlamayı başarır. Solovyev, ödül olarak küçük rakibine eski satranç dergileri verir; Prokofyev bu dergilerden Çigorin-Tarrasch ve Steinitz-Lasker maçlarının partilerini inceleyecektir. Konservatuar için başkent St. Petersburg’a taşınan Prokofyev Rimskiy-Korsakov ve Glazunov gibi devlerden ders alırken satrancı da ihmal etmez. Bir yaz tatilinde geri döndüğü memleketi Sontsovka’da -bugünkü Donetsk yakınlarındaki Sontsivka, Prokofyev Müzesi yolunuz düşerse gezilebilir- tanıştığı ve daha sonra ilk piyano sonatını ithaf edeceği dostu Vasili Morolev ile satranç oynamak genç müzisyenin en büyük eğlenceleri arasındadır. Ayrıca yazışmalı partiler de oynamaktadır, Harlow Robinson Prokofyev’in 1909’da aynı anda yirmiye yakın yazışmalı parti oynadığını yazmaktadır.
Sergey Prokofyev ve Vasili Morolev Satranç Oynuyor
1909 St. Petersburg Turnuvası’nı Prokofyev elbette yakından takip etmiştir ve hatta konservatuardan öğretmeni Lyadov ile bir konuşmasına göre Lasker ile bir simultane partisinde de berabere kalmış olmalı ama bununla ilgili otobiyografisinden başka bir kaynağa ulaşamadım. Beş yıl sonra, 1914’te, yine St. Petersburg’ta düzenlenen ve dönemin en iyi oyuncularının tamamının katıldığı turnuvada ise Prokofyev’in simultane maceraları ve Capablanca, Lasker gibi devlerle sohbetlerine dair Prokofyev’in günlüğünde fazlasıyla bilgiye ulaşmak mümkün. Capablanca’nın turnuva bitiminden sonra verdiği üç simultane gösterisine katılan Prokofyev, Lasker ve Capablanca ile de sohbet etme şansı bulur ve izlenimlerini günlüğüne aktarır:
14 Mayıs 1914
[…] Eve yaklaşmışken saatin sekize çeyrek var olduğunu panikle fark ettim, Capablanca ile olan simultane oyunum saat sekizdeydi. Bir deli gibi, frakımı yırtarak çıkardım, üzerime bir ceket alarak bir şey yemeden turnuvaya gitmekte olan bir arabaya atladım. [….]
Lasker müzik hakkında fazla bir şey bilmediğini ama genç ve hoş bir delikanlı olduğum için, başarımdan ötürü mutlu olduğunu söyledi. Simultane gösterisi başladı[….]Capablanca hamlelerini inanılmaz bir çabuklukta yapıyordu. Birçok oyuna Şah Gambiti’yle başladı, bana aynısını oynamayacağından korkuyordum ama şansım yaver gitti. İyi bir oyun oldu….[…] Maalesef, sadece beş altı oyun kalmıştı veCapablanca o kadar hızlı oynuyordu ki düşünmeye zamanım olmuyordu. Bir şekilde piyon hattımı yardı ve kazandı. Sonuç: 27 galibiyet, 1 kayıp, 2 berabere, biri nezaketen ihtiyar Saburov’a olmak üzere. En sona Başkirov’un oyunu kalmıştı. Geç geldi, Rubinstein ve Marshall’dan yardım alarak oynadı, ve yine de kaybetti.[….]. Çıkarken ertesi gün ayrılacak Lasker ile vedalaştım. Çok nazikti ve beni kendisini Berlin’de ziyarete davet etti. Bu davet beni gururlandırdı. Bıraktığım iz, Mozart ve Bach ile karşılaştırıldığında, o kadar belirgin olmayabilir ama en azından biri bunun farkında ve bana takdirle bakıyor.
15 Mayıs 1914
[….] Akşam turnuvaya Capablanca’nın ikinci gösterisi için gittim…Dördüncü hamlesinde Capablanca yazışmalı partilerimden birinde geliştirdiğim bir tuzağa düştü: 1. d4 d5; 2. Af3 Ff5; 3. c4 Ac6, Ab4 tehdidiyle. Tahtanın önünde iki veya üç dakika durdu, eliyle alnını siliyor ve saçını çekiyordu. Şampiyona bir problem çıkardığım için heyecanlıydım. Kalite kaybediyordu ama kendini topladı ve benle durumu eşitlemeyi başardı, öyle ki oyunu kurtarmam için birçok numaraya başvurmam gerekti….
Buna karşın sonunda Prokofyev oyunu kaybeder ve üçüncü gösteriye “şerefini kurtarmak” için kayıt olur:
16 Mayıs 1914
[…] akşam bir kez daha satranç turnuvasına, Capablanca ile oynamaya.
Oyun bir önceki gibi başladı ama daha zordu – Capablanca kalite kaybetmedi fakat taş da kazanmadı.Hücum etti ve bu benim için işleri bayağı zorlaştırdı ancak enerjik bir şekilde direndim. Capablanca güzel bir tarzda taşlarını oynuyordu, korunmasız fakat alırsan kaybediyorsun. […] İki saatlik güç bir oyundan sonra birden bir kombinezon gördüm ve Yahontov’a “Oyunu kazanacağım” dedim.
Tahtaya baktı ve ona gösterdim fakat emin olmak için Capablanca’dan pas geçmesini istedim. Yeniden masaya geldiğinde, üç hamlelik bir mat tuzağı kurduğum için heyecanlıydım. Hamlemi yaptım. Capablanca tam hamle yapıyordu ki durdu ve tuzağı fark edip biraz düşündükten sonra taşını verdi, değilse kendini kurtaramayacaktı. Böylece bir taş fazlaydım ve bunu kullanmam gerekiyordu. Bir an gerçekten korktum, Capablanca sanki kurtulacakmış gibi görünüyordu, ama yapamadı ve kaybetti. Zaferimi kendi kendime kutladım ve tebrikleri kabul ettim. […] Başkirov beni çaya davet etti ve ona geç olduğunu söylesem de Capablanca’nın da geleceğini bildiğim için daveti kabul ettim.
Daha sonra Başkirov, Capablanca ve Prokofyev üçlüsü Başkirov’un evinde toplanır ve çay içerler:
[…}Sonra Başkirov Tannhäuser’i çalmamı rica etti. Normalde çalmazdım fakat Capablanca’nın ne düşündüğünü merak ediyordum. Belirgin bir zevkle dinledi ancak parçayı bir yerde duyduğunu fakat ne olduğunu hatırlamadığını söyleyerek tam bir cehalet gösterdi. “Arp için Prelüd”ümü beğendi. Evi birlikte terk ettik.[…]. Yirmi dakika kadar yürüdükten sonra, Capablanca konuşmaya başladı ve Londra’ya İsviçre üzerinden gideceğimin doğru olup olmadığını ve ne zaman gideceğimi sordu; Fransızca aksanı iyi değildi fakat dili doğru konuşuyordu. […]Nevskiy Bulvarı’nda gece dışarıda olan insanlardan etkilenmişti. Sadovaya ve Voznesenskaya’nın kesiştiği köşeye kadar hızlıca yürüdük, ve yollarımız ayrıldı – o Astoria’ya, ben 1.Rota’ya. Sabah saat üçtü ve ortalık aydınlıktı.
Başkirov kim diye soracak olursanız Prokofyev’in dostu bir şair ve filozof, o zamanlar St. Petersburg’ta yüksek kültür çevrelerinde bulunan biri olduğu anlaşılıyor. Winter’ın Prokofyev’in günlüklerinden naklettiği şekliyle Capablanca’nın St. Petersburg 1914’ü kazanamamasında da etkili olmuş olabilir zira Başkirov, Prokofyev’e Capablanca’yı Madam Strahoviç ile tanıştırdığını ve Kübalının aşık olduğu için birinciliği kaybettiğini söylemiş!
Biraz dedikodudan sonra Prokofyev’in Capablanca’yı yendiği partiye artık bakabiliriz:
1914’te başlayan dostluk iki deha arasında daha sonra da devam eder. 1921’de Capablanca, Lasker’i yenerek dünya şampiyonu olunca Prokofyev tebrik telgrafı çekenler arasındadır. Rus bestecinin Lunaçarski’nin izniyle yurtdışına çıkışının ardından ikilinin Amerika’da görüştüğünü de biliyoruz. Sovyetler Birliği’ne 1936’da yeniden dönen Prokofyev, aynı yıl Moskova Turnuvası’nı birlikte kazanan Botvinnik ve Capablanca’ya birer tebrik telgrafı da göndermiştir; hatta Botvinnik’in buna dair güzel bir anekdotu da mevcut, isteyenler İngilizce olarak yazının sonunda bağlantısını vereceğim Winter’ın Sergei Prokofiev and Chess başlıklı makalesini okuyabilirler.
Prokofyev’in satranç tutkusu ömrü boyunca devam etmişti
Capablanca’nın yanı sıra Alekhine ve Botvinnik ile de ahbaplık etmişliği bulunan Prokofyev ayrıca 1937’de daha önce bahsettiğimiz ünlü kemancı David Oystrah ile on partilik bir satranç maçı da yapmıştır, her ne kadar ilk yedi oyundan sonra maç sonlansa da. Denilene göre Oystrah kaybedeceğini anlamış ve yedinci partinin ardından maçı bırakmış. Bir turneye kimin çıkacağını belirlemek için düzenlenen maçı kaybeden Oystrah böylece turneye kendisi gitmek zorunda kalmış, iyi satranç oynamanın bir faydası daha!
Besteci hakkında ilginç bir ayrıntıdan da bahsetmeden geçmek olmaz. Sergey Sergeyeviç Prokofyev, kaderin bir cilvesi olarak Stalin ile aynı günde, 5 Mart 1953’te vefat etmiştir. Cenazesi Stalin için toplanan kalabalıklarla dolup taşan Kızıl Meydan’a yakın oturması nedeniyle üç gün boyunca evden çıkarılamayan Prokofyev, hak ettiğinin aksine oldukça küçük bir törenle uğurlanmak durumunda kalmıştır. Dönemin Sovyet müzik dergisinde vefat haberinin Stalin’e adanmış ilk 115 sayfanın ardından 116. sayfada önemsiz bir olaymış gibi verilmesi de Stalin devrinin anlayışına güzel ve trajikomik bir örnek kuşkusuz.
Romeo ve Jülyet, Üç Portakala Aşk, Peter ve Kurt gibi iyi bilinen eserleri de elbette güzel ama biraz kişisel bir Prokofiev seçkisiyle yazıyı sonlandıralım, şahsen en iyi olduğunu düşündüğüm yorumlarıyla:
Faydalanılan Kaynaklar
Robinson, Harlow. Sergei Prokofiev: a Biography: Boston: Northeastern University Press, 2002.
Prokofiev, Sergey. Prokofiev by Prokofiev: a Composer’s Memoir. Garden City, NY: Doubleday, 1979.
Tarrasch ve Nimzowitsch arasındaki teorik çekişmeyi daha önce bir yazı dizisinde incelemiştik. Ancak kavgalarıyla bildiğimiz ikilinin aslında bir kader ortaklığı durumu da söz konusu!
Önce Hamburg 1910’a gidelim ve sözü Wiener Schachzeitung’un redaktörü Georg Marco’ya verelim. Marco, şahsen kaleme aldığı yazısında Tarrasch’ı, Doktor’un Berliner Lokalanzeiger’deki köşesinde 26 yaşında olmasına karşın kıta Avrupasında adı sanı fazla duyulmamış Fred Dewhirst Yates’in turnuvaya dahil edilmesiyle alay ettiği yazısından ötürü yerden yere vurur.
“Berliner Lokalanzeiger”de Dr. Tarrrasch Hamburg Ustalar Turnuvası’nda İngiltere’yi temsilen “geniş çevrelerce bilinmeyen, belki gerçekten mükemmel bir satranççı olan fakat bir ustalar turnuvasına kabul edilmek adına turnuva öncesinde halihazırda en ufak bir gerekçesi bulunmayan, Mr. Yates’in katılmasıyla” dalga geçiyor ve şöyle ekliyor: “Homines novi için kanımca yanlış bir şekilde ana turnuvalar olarak adlandırılan fakat katılımcılar arasında hemen her zaman usta kuvvetine sahip birkaç oyuncunun bulunduğu ikinci derece turnuvalar mevcuttur.”
Bu konu hakkında Deutsche Wochenschach ise şöyle bir yorumda bulunuyor (10 Temmuz, s. 247):
“Hamburglular gördüğümüz kadarıyla bu kadar katı yaklaşmamışlar ve bunda da doğru yaptıklarına inanıyoruz. Her hâlükârda bundan önce buna benzer sayısız durumu -Almanya içi ve dışında- dayanak gösterebilirler, hatta Dr. Tarrasch’ı da şahit yapabilirler zira o da 1896 Nürnberg’te sadece Maroczy’nin (o da önceki sene Hastings’teki ana turnuvada birinci olmuştu) tavsiyesiyle Charousek’in turnuvaya dahil edilmesini 1 anlayışıyla karşılamıştı. (Charousek turnuvanın kısa bir süre öncesinde Maroczy ile yaptığı maçı farkla kaybetmişti) Başarısı dahil edilmesini haklı çıkarıyor, Mieses için de Breslau 1889’da bu böyle olmuştu. Başarı Bay Yates’in lehine de aynı şekilde konuşacak mı, göreceğiz. “
Ben “Deutsche Wochenschach” tan da ileri gidiyorum. Bir turnuvanın organizatörleri turnuvalarını herhalde olabildiğince ilginç ve parlak olarak düzenlemeye çalışırlar. Şüphesiz tüm ünlü oyuncuları getirmek ve başvuranların arasından en çok hak edenleri seçmek için akla gelebilecek tüm çabayı sarf ederler. Bu yüzden üzerine vazife olmayanların organizasyon komitesine yakışıksız bir şekilde ders vermeye cüret etmesi veya az ya da çok gizli suçlamalarda bulunması sert bir şekilde ayıplanmayı hak eder. Yates başarı elde etse de etmese de Hamburg’taki komite ziyadesiyle titiz ve yerinde seçimiyle ancak tam bir takdire layıktır.
Winawer 1867 Paris Turnuvası’na herhangi bir hak iddia edeceği bir unvanla gelmedi, Schlechter Leipzig 1894’e çağrılmadan önce sadece yerel olarak bir üne sahipti, tıpkı şimdi Yates için olduğu gibi ve Pillsbury de 1895 Hastings’teki sansasyonel başarılarından önce Avrupalılar için tamamen bilinmeyen bir büyüklüktü.
Dr. Tarrasch’ın çıkışının ne kadar haksız olduğu, altıncı turdan sonra (23 Temmuz itibariyle) Yates’in Köhnlein ve Leonhardt ile birlikte 16-18. sıraları paylaşmasına karşın Dr. Tarrasch’ın sadece 1,5 puanla – o da üç tane yarım puanın birleştirilmesiyle güçlükle oluşturulmuş- 19. sırada, yani trenin son vagonunda, yer almasından belli oluyor. “Büyükusta”nın daha koşunun başında nefesi kesildiğine göre Hamburg’taki koşucular gerçekten çevik olmalı.”
Georg Marco, Wiener Schachzeitung 1910
[ 1 Bunun baş tanığı benim. Turnuvanın başlamasından yaklaşık 48 saat önce Nürnberg’e geldim ve Dr. Tarrasch – ve tabii diğer gelen ustalar tarafından – dostça karşılandım. Dr. Tarrasch anlaşılır bir heyecan içindeydi çünkü birden fazla katılımcı eksikti ve hemen öncesinde Burn yapılan daveti telgraf yoluyla reddetmişti. Dr. Tarrasch bana “Şimdi nereden aceleyle uygun bir yedek oyuncu bulacağız?” diye sordu ve ben de “Eğer zamanında başvurmuşsa Charousek’i alın” dedim. “Ciddi mi düşünüyorsunuz?” diye Dr. Tarrasch sorgusuna devam edince “Tamamen ciddiyim, Charousek’in Dr. Meitner’e karşı oynadığı görkemli partileri gördüm, Dr. Meitner de rakibinin dahiyane oyunundan büyülenmişti.” “Bu, yeterli” dedi Doktor. Birkaç dakika sonra Budapeşte Satranç Kulübü’ne telgraf ulaştı ve 24 saat sonra Charousek muharebe alanındaydı.]
Hamburg 1910 Final Tablosu Kaynak: Wiener Schachzeitung 1910
Aslında turnuva sonlandığında Dr. Tarrasch’ın çok da haksız olmadığı söylenebilir zira Yates 2,5 puanla açık ara son sıradadır. Genç İngiliz Tartakower, Speyer ve Fleischmann (Forgacs) ile berabere kalmış ve kalan herkese kaybetmiştir, biri hariç: Dr. Tarrasch! Herhalde turnuvaya katılmasını bu kadar keskince eleştiren Tarrasch’a karşı aldığı galibiyet Yates’e turnuva başarısızlığını unutturmuş olmalı:
“Büyük lokma ye, büyük söz söyleme” atasözünü haklı çıkaran bir anekdot! Fakat ilginç olan tam da Hamburg’ta buna şahit olmuş ve herhalde zevkle de izlemiş olan Nimzowitsch’in bir sene sonra San Sebastian’da aynı hataya düşmesi!
Bir rivayete göre hiç uluslararası turnuva kazanmamış Capablanca’nın nasıl olup da 1911 San Sebastian Ustalar Turnuvası’nda oynayabildiğini sorgulayan Bernstein ve Nimzowitsch turnuvadan önce organizatöre yazılı bir dilekçe verir, ancak araya giren Marshall, ki o Capablanca’nın ne derece kuvvetli olduğunu elbette 1909’da oynadıkları maçtan biliyordu, Capablanca’nın turnuvaya dahil edilmesini sağlar. Bununla ilgili açıkçası 1911’deki dergilerde bir şey bulmak mümkün değil ancak Capablanca’nın yakın zamanda Selim Gürcan’ın çevirisiyle Türkçesi de yayınlanan”Satranç Kariyerim” kitabında Dr. Bernstein’ın turnuvaya katılmasına karşı çıkan oyuncular arasında olduğunu yazdığını hatırlarsak Nimzowitsch’in de bu isimlerden biri olması kuvvetle muhtemel görünüyor, o yüzden bunun doğruluğuna inanmamak için bir sebep olmadığını söyleyebiliriz.
Capablanca, San Sebastian’da ilk turda en ünlü kombinezonlarından biriyle Dr. Bernstein’ı, sekizinci turda da kale ve iki filiyle güzel bir mat konumu dizerek Nimzowitsch’i yener. Bu ilginç mücadelenin son safhası dikkate değer:
Böylece tıpkı Tarrasch gibi hasmı Nimzowitsch de bir anlamda kibrinin bedelini öder (elbette Bernstein’ı da bu listeye eklemek gerekiyor). Her iki ustanın da kendini beğenmiş duruşlarının bu tutumlarında etkili olduğu söylenebilir elbette ancak öte yandan o dönemde ustaların “mesleğin” onurunu korumak adına prensipler üzerinden savaş verdiği göz önüne alındığında bunun altında ilkesel bir duruş da pekâlâ aranabilir.
Son olarak herhalde şairin sorusunu yinelemek yerinde olur: “Tarihi tekerrür diye ifade ediyorlar, hiç ibret alınsaydı tekerrür mü ederdi?”
Alman satranç tarihçisi ve yazarı Ludwig Bachmann satrancın erken dönem tarihinin yanı sıra Steinitz, Anderssen ve Pillsbury monografileri ile de uğraşmış devrin en üretken satranç yazarlarından biridir. Pillsbury monografisine Amerikalı ile benzer bir şekilde erken yaşta vefat etmiş bir başka yıldız Charousek hakkında da kısa bir bölüm ekleyen Bachmann, Macar yıldızın hayatını kısaca özetleyen bir girizgahtan sonra partilere geçer. Bu giriş yazısı bazı hatalar barındırmasına karşın hem Charousek’in hayatını özetlemesi hem de fazla bilinmeyen bir satranç ustası olan Vincenz Grimm’in kendini İstanbul’da bulmasının öyküsünü içerdiği için önemli ve okunmaya değer. (Ufak bir not: bazı Almanca-Macarca yazım, yer ismi ve özel isim yazımları vs farklılıklarını metinde olduğu gibi bıraktım, örneğin Forgacz = Forgacs gibi) Tabii Charousek’in hayatını daha kapsamlı ve de herhalde biraz daha doğru bir şekilde öğrenmek için Çaruşin’in “Chess Comet Charousek” (Satranç Kuyrukluyıldızı Charousek) kitabına da mutlaka bakmak gerekiyor.
Rudolf Charousek
“Charousek 19 Eylül 1873’te Prag yakınlarındaki Klein-Lometz’te doğdu. Dil ve terbiye bakımından bir Macar olarak yetişmesi için Charousek 5 yaşındayken ebeveynleri bir Macar bölgesi olan Gömör’deki Pelsöcz’e yerleşti. Satranç ile 1889’da liseye gittiği Miskolcz’ta tanıştı, 1891’de hukuk okuduğu Kaschau’da gelişimine devam etti ve kısa zamanda gayretli oyunu ve ayrıntılı teorik incelemeleriyle satrancını o kadar ilerletti ki kabiliyetli bir oyuncu olan Profesör Exner’e bir maçta 9:1 üstünlük sağladı.
Charousek’in Macar topraklarında hızla kuvvetlenmesi Macar satranç hayatının önceki on yılda gösterdiği ilerlemeyle açıklanabilir, bu ilerleme esas olarak Budapeşte Satranç Kulübü’nün çabaları ve bu çabalar sayesinde hayata geçen ulusal turnuvalar sayesinde olmuştur. Macaristan daha önce de birinci sınıf oyuncular çıkarmıştı, sadece Arad’tan Makovetz, Groß Becksereck’ten Dr. Noa ve daha da öncesinde Gunsberg, Max Weiss ve Hoffer’i -üçü de Macar olarak doğmuştur- hatırlamak yeterlidir. Bunlara daha 1843’te Café de la Régence’ın St. Amant liderliğindeki Fransız ustalarına karşı yazışmalı partide aldıkları galibiyetle Macar satrancına nam kazandıran Grimm, Szen ve Löwenthal üçlüsünü de eklemek gerekir.
Rudolf Charousek (1873-1900)
Macar satrancının bu ilk şanlı dönemi çok uzun sürmemişti zira bu bahsettiğimiz muzaffer üçlü 1849’daki Macar Ayaklanması -ve sonrasında ayaklanmanın bastırılması- yüzünden dağılmıştı. 1840’tan beri Peşte’de kitapçı olarak çalışan Vinzenz Grimm, ateşli bir vatanseverlikle ayaklanmaya angaje olmuş ve devlet matbaası müdürü olarak önemli hizmetlerde bulunmuştu. Macar ordusu yenildiğinde Grimm, Kossuth ile birlikte Türk sınırını geçerek kaçtı. Türk ordusuna yarbay rütbesinde katılan Grimm maaşını alamadığı için Konstantiniyye’de çizer olarak güçlükle ekmeğini kazanmak zorunda kalmıştı, ne atı ne de kılıcı vardı. 1869’da unutulmuş olarak vefat etti. Joachim Löwenthal da Grimm gibi yurtdışına göç etmeyi tercih etti, önce Amerika’ya ardından da 1851’de, Staunton’ın çekilmesinin ardından bilindiği üzere satranç çevrelerinde etkili bir konum elde etmeyi bildiği İngiltere’ye gitti. Löwenthal 20 Temmuz 1876’da Hastings yakınlarındaki St. Leonard’ta öldü. Grubun üçüncüsü Joseph Szen iki yoldaşından önce, daha 1857’de, Peşte’de hayatını kaybetmişti. 1851’de Londra Turnuvası’nda başarıyla oynamış ve Horwitz’i yendiği gibi Anderssen’e karşı da iki parti kazanmıştı. Szen daha 1836’da Paris’te Labourdonnais ile boy ölçüşmüş, piyon ve iki hamle önde başladığı 25 partiden 13’ünü kazanmayı başarmıştı. Bir Berlin ziyaretinde -Nisan 1839- elde ettiği skorlar ile, Bledow’a karşı 1:1 ve von der Lasa’ya karşı 2:1, gücünü kanıtlamış buna karşın Bilguer ve Mayet’e kaybetmişti. Szen’in çağdaşı kuvvetli bir oyuncu da 15 Temmuz 1893’te Peşte’de ilerlemiş yaşta vefat eden besteci Franz von Erkel idi. (Doğumu: 7 Kasım 1810, Gyula)
Fakat Charousek ve Maroczy’nin şanı bütün bu büyük isimlerinkini fazlasıyla geçti ve onlara bugünlerde oldukça fazla sayıda kuvvetli satranççı eşlik ediyor, bunların arasında Forgacz, Exner, Gajdos, Szekely, Renyi ve Barasz öncelikle zikredilmesi gereken isimler ki bu satranççıların hepsi Macar satrancına yeni şerefler kazandırmaya yardım etmek için ciddi olarak çaba sarfediyorlar.
Charousek 1896 Nürnberg Turnuvası’na Maroczy’nin tavsiyesi üzerisine alınmıştı, her ne kadar Charousek bu turnuvada ödül alamadıysa da yüksek kabiliyetlerini Lasker, Janowski, Blackburne, Showalter ve Walbrodt’u yenerek gösterdi. Aynı yıl Peşte’deki turnuvada -birincilik için oynanan eşitlik bozma maçında Çigorin’e 1:3 kaybetmesinin ardından- ikinci olmasının da gösterdiği gibi oyun kuvveti önemli ölçüde aşama kaydetti. Ocak 1897’de Centrum Satranç Kulubü’nün düzenlediği ustalar turnuvası için Berlin’e davet edildi ve ikinci sırayı elde etti. Aynı yılın sonbaharında Berlin’de düzenlenen uluslararası ustalar turnuvasına katıldı ve 14,5 puanla ilk sırayı elde etme talihine erişti.
Berlin 1897 Final Tablosu Kaderin cilvesi, bu turnuvada ikinci sırayı elde eden Walbrodt da 1902’de 30 yaşında vefat edecektir.
Şubat 1898’de Peşte’de Maroczy, Exner ve Havasi ile sıkı bir mücadeleden sonra birinci olduktan sonra, hastalığının ilk izleri kendini göstermeye başladı. Bu yüzden Viyana Turnuvası’na çok istese de katılamadı. İyileşmiş gibi göründüğü zaman kendini 10,5 puanla Cohn ve Çigorin ile birlikte 2-4. sıraları paylaştığı Köln’deki turnuvada buldu. (Ağustos 1898) Bu, son satranç başarısıydı. Sağlığı bu noktadan sonra yavaş yavaş ama sürekli bir şekilde bozuldu ve çok erken bir yaşta kara toprak satrançseverlerin kendisinden birçok büyük başarılar beklediği genç ustanın üzerini örttü.
18 Nisan 1900 Çarşamba günü, satranç dünyasının kendisinden yana büyük umutları olan genç satranç ustası Rudolf Charousek, Peşte yakınlarındaki Nagy Teny’de, 1,5 yıldan beri kendisini ciddi satranç oynamaktan alıkoyan bir akciğer hastalığına yenik düştü.
Charousek’in satranç başarıları tek tek eklenen tablolardan görülebilir. Nürnberg Turnuvası’nın tablosu Pillsbury’nin hayat hikayesi kısmında bulunabilir ki iki genç dahi ustanın Nürnberg’te birbirlerine karşı oynadıkları oldukça canlı parti de aynı bölümde yer alıyor.
29 Eylül 1907’de Teteny Mezarlığı’nda çok erken bu dünyadan ayrılan merhum için Budapeşte Satranç Kulübü’nün birçok üyesi ve yöresel kulüplerin temsilcilerinin katıldığı bir anma töreni düzenlendi. Charousek’in hayranlarının diktiği mezar taşının yanında Budapeşte Satranç Kulübü’nün başkanı S. Schuster merhum genç ustanın dahice oyununu övdüğü ve anavatanına kazandırdığı şeref için müteşekkir olduğunu belirten coşkulu bir anma konuşması yaptı. Merhumun dostu ve başarılı rakibi Geza Maroczy’nin de katıldığı seremoninin ardından Charousek’in fikren zengin oyun tarzına dair birçok ateşli konuşmanın yapıldığı bir ziyafet düzenlendi.
Maalesef Charousek’in gençlik yıllarından çok az parti kalmıştır. Bulabildiklerimi okurun bilgisine sunuyorum. Turnuva partilerinden sonuca bakmaksızın oyun tarzını karakteristik bir şekilde gösterenleri seçtim.
Okuyucular bu partilerde Charousek’in oyununda daha tamamen gelişmemiş ve tam olarak kendisini gösterdiğinde bazı güzel ve ezici başarılar getirmiş bir gücün gizli olduğunu göreceklerdir.
Bu yükselen yeteneğe erken bir son biçilmesinden sadece üzüntü duyabiliriz, fakat bu kadar erken kaybettiğimiz bu yeteneğin ne kadar gerçek ve kuvvetli bir yetenek olduğunu okuyucuların şüphesiz zevkle inceleyecekleri bu kitaptaki partiler kanıtlıyor.”
Bachmann,L. Pillsbury und Charousek, C. Brügel und Sohn.1914
Son olarak Macar yıldızın şampiyon Lasker’i nasıl alt ettiğine bir bakalım. Her ne kadar Lasker bu oyundan önce turnuva birinciliğini garantilemiş de olsa şampiyon unvanına sahip bir oyuncu olarak, hele ki o yıllarda, tura ciddiyetsiz bir şekilde çıkması beklenemezdi, dolayısıyla bu özel durum Charousek’in zaferini asla küçültmemeli:
Vincenz Grimm’in Osmanlı Günleri
Grimm’in Osmanlı serüvenine gelince Almanca Wikipedia burada Bachmann’a göre daha doğru bilgiler sunuyor gibi görünüyor:
“Devrimin bastırılmasından sonra Grimm aralarında Kossuth’un da olduğu birçok mülteci ile Osmanlı İmparatorluğu’na gelir. İstanbul’daki hükümet sığınma hakkı vermiştir ve mültecileri Avusturya’ya teslim etmemek için ayak diremektedir. Kossuth ve Szemere de dahil olmak üzere birçoğu kısa bir süreden sonra kendilerini kabul eden başka ülkelere giderler. Buna karşın Grimm, kurtuluşunun ardından Türkiye sürgününde kendine yeni bir hayat kurmaya karar verir. Burada çokça bahsedilen dil yeteneği de yardımına koşmuştur.
Vincenz Grimm (1801-1872)
Wikipedia’da ayrıntılı şekilde anlatıldığı üzere Bachmann’ın belirttiği gibi 1869’da İstanbul’da değil 1872’de Peşte’de hayatını kaybetmiştir.
Grimm Türkiye’de en başından itibaren satranç oynamayı bırakır. Daha sonra İslam’a ihtida etmiş ve Mustafa Bey ismini almış olmalı. Çizim yeteneği kısa sürede Osmanlı makamlarının dikkatini çeker. Neredeyse yirmi yıla yakın bir süre Halep’teki Osmanlı genel karargahına bağlı harita dairesinde yüksek rütbeli bir subay olarak çalışır. Öyle görünüyor ki birkaç yıl çalıştıktan sonra mesaisi, İstanbul’a geri taşınmasına izin verir. İstanbul’da Türk ordusunun harita arşivinde çalışan Grimm büyük olasılıkla özel yetenekleri dikkate alınarak Osmanlı banknotlarının basımında da görevlendirilmiştir. Ek iş olarak özel öğretmenlik de yaptığı Pera mahallesinde, bir otel odasında yaşamaktadır.
Grimm, 1868’de Avusturya ve Macaristan’ın eşit bir statüye kavuşmasının ardından Peşte’ye geri döner…”
Acaba Grimm o yıllarda İstanbul’da satranç oynayacak kendi seviyesinde bir rakip bulabilmiş miydi maalesef bununla ilgili bir bilgi yok. Yine de aşağı yukarı 1830’da başlayan Avrupa imparatorluklarındaki milliyetçi ayaklanmaların Osmanlı İmparatorluğu’nu mülteci akınları sayesinde insan kaynağı açısından nasıl zenginleştirdiğine dair güzel bir örnek.
Grimm’den maalesef elimize ulaşan fazla parti yok ama Bachmann’ın yazıda bahsettiği yazışmalı partilerden birine bir göz atarak yazıyı noktalayalım:
Modern ve Modern Olmayan Satranç Hakkında Yeni Düşünceler
A. Niemzowitsch
Dr. Tarrasch tarafından yukarıdaki başlık altında yayınlanan oyun derlemesi aslında özgün bir biçim içerisinde açılışlara dair eleştirel bir ders kitabı oluşturuyor.
Dr. Tarrasch bu eserde üzerinde çalıştığı -ve iyi seçilmiş- şema çerçevesinde (kendisi tarafından yorumlanmış) partileri açılışlara göre grupluyor ve bu gruplandırma içerisinde de önce yetersiz oyun tarzlarından başlayarak giderek daha iyiye giden ve nihayetinde “tek bir doğru” oyun tarzıyla bizi hoş bir şekilde şaşırtarak sonlanan bir usul izliyor.
Kitabın çok satmasını gönülden dilerim: kitap bir sistem ve sarihlik içeriyor.
“Modern Satranç Partisi” 1916, 2. Baskı
Buna karşın bana öyle geliyor ki Dr. Tarrasch’ın anlayışı hiçbir şekilde daha yeni ve gerçekten modern olan anlayışla -tam olarak- örtüşmüyor.
Dr. Tarrasch bizim için her şeyden önce “300 Satranç Partisi”nin yazarıdır ve öyle kalacaktır. Kamuoyunun kurallı ve sıkı bir mantığa dayanan bilgilere olan ihtiyacını ilk olarak hesaba katan odur. Ondan önce yorum alanında sunulanlar ya bir varyant yığınıydı, yani fazla yüzeyseldi, ya da fazla derindi (Steinitz!!), zira bu sonuncusu da bir hatadır.
Steinitiz’in aslında tek hatası vardı o da kendi neslinden en az 50 yıl ileride olmasıydı! Bu yüzden “barok” olarak nitelendirilerek haksız bir üne kavuştu ve tamamen dayanaksız fakat bugün son derece yaygın olan bu görüşün kaynağının tam da kendisinin popülerleştiricisi Dr. Tarrasch olması ilgi çekicidir.
Wilhelm Steinitz (1836-1900)
Fakat “300 Satranç Partisi”ne dönersek, Dr. Tarrasch’ın bu kitapta çok az özgün şey sunmasına karşın, zira fikirler Steinitz’e aitti, kitabı kısmen de olsa klasik olarak nitelendirmek isterim! Ve bunda da haklı olduğuma inanıyorum! Anlayışta öyle bir doğrusallık var ve oyunun açık hat veya merkez gibi kadim elemanları tek tek o kadar ideal bir şekilde diğer motiflerden arındırılarak sunuluyor ki yukarıdaki nitelemem tamamen haklı olarak görülmeli!
Açık c-hattının kullanımı (veya basitçe açık bir hattın) (von Scheve’ye karşı olan parti) , sebepsiz yere ve yeterli piyon koruması olmadan fazla ilerlemiş piyon merkezinin (e4 ve d5) parçalanması (Metger ile olan parti) yahut çift filin kullanımı, rakip atın sıkıştırılması için piyonların karakteristik bir biçimde sürülmesi (Richter’e karşı) gibi konulara dair tipik ve öğretici örnekleri bu mükemmel kitapta fazlasıyla buluyoruz.
Fakat özellikle de Dr. Tarrasch’a göre koşulsuz bir şekilde daima kınanmayı hak eden merkezin “bırakılması”na dair uyarıcı mahiyetteki örnekleri.
Bu noktada, başka şeylerde de olduğu gibi, Tarrasch ödün vermez bir doğrusallıktadır, tutarlılık demiyorum, çünkü bu ikisi aynı şey değil. (Doğrusallık: görünüşte tutarlılıktır, diyebiliriz ki göz için tutarlılıktır, araştırmacı bir ruh için değil)
Ama satranç oyunu şimdi karşılaştırılamayacak ölçüde daha karmaşıktır, satranç anlayışı derinleşmiştir! Yeni fikirler kendilerini kabul ettirmeye çalışmaktadır…Birçok şeyde, özellikle de “merkezin bırakılması” noktasında, artık eskisi kadar katı ve demek isterim ki ortodoks olunmamaktadır.
Fakat Dr. Tarrasch yeni görüşlere soğuk ve mesafeli duruyor, bu kendini yeni kitabı “Modern Satranç Partisi”nde de eksiksiz bir şekilde gösteriyor. Örneğin Fransız Savunması hakkında bize ne diyor, bir bakalım. (Sayfa 359-385) Bilindiği üzere bu açılışta merkez problemi diğer bütün hususları gölgede bırakan esas problem olarak karşımıza çıkar. e5-d4-c3 ve karşısında f7-e6-d5 ve nihayetinde c4 piyon zincirlerinin olduğu kapalı oyun, dxe4 alışı ile belirlenen oyun tarzı veya son olarak exd5 exd5 ile oluşan Kırışma Varyantı da söz konusu olsa merkez problemi hep ön planda yer alır!
Bu bahsettiğimiz problem 3…dxe4 varyantında özellikle somut bir biçimde kendini gösterir. Bu oyun tarzı yirmi seneden fazladır, merkezin rakibe hediye edilmesi diye tutturan bütün püristlere rağmen, sevgi ve emekle gelişmektedir. Ve b6 (Rubinstein) fikrinin -iyileştirmesinin- keşfiyle birlikte büyük de bir başarıyla, ki bu fikir 3. Ac3’ün değerini şüpheli kılmaktadır ve beni -yine bütün püristlere rağmen- büyük başarılar elde ettiğim 3.e5 oyun tarzını yeniden canlandırmaya sevk etmiştir!
Yeni kitabında Dr. Tarrasch 3…dxe4 ile başlayan derin oyun tarzını tamamen görmezden gelerek kendini tüm püristlerin tepesinde konumlandırıyor! Buna dair sunduğu tek partinin [1.e4 e6 2.d4 d5 3. Ac3 dxe4? (Soru işareti Dr. Tarrasch’a ait) 4. Axe4 Fd7 (No: 187) (Bilindiği gibi doğru hamle 4…Ad7’dir)] modern dxe4 oyun tarzıyla tek ortak noktası dxe4 hamlesidir, arkasında yatan fikir değil. Yığınla materyalin arasından (sadece Rubinstein’ın bu varyanttaki görkemli zaferlerine işaret etmek istiyorum) renksiz bir hamle olan Fd7’li bu partiyi seçmiş olması da zaten her şeyi açık bir şekilde gösteriyor.
Merkezden bir piyonun kaybolmasına izin vermekle (dxe4) merkez bırakılmış olmaz!
Diyagram I
3…dxe4 sonrası konum
Merkez kavramı çok daha geniştir! Deutsche Schachzeitung 1912’deki Niemzowitsch- Salwe partisine dair yazdıklarım okunmalıdır.
Elbette merkez inşası için piyonlar, en stabili oldukları için, en uygun taşlardır, fakat merkeze yerleşmiş aletler de piyonların yerini gayet iyi doldurabilirler. Ve uzaktan etki eden kale ve fillerle rakip merkeze uygulanan baskı da bir o kadar önemli olabilir!
Gerçekten modern olan ve özellikle de bendeniz tarafından temsil edilen görüş budur!
Dr. Tarrasch ama dxe4’ü bir soru işaretiyle geçiştiriyor: “Merkezin bırakılması!”
Buna karşın merkezde ayağı yere daha sağlam basan taraf (d5!) d-hattı ve fili için b7-h1 diyagonaline sahip Siyahlardır! “Merkezin hediye edilmesi”ne rağmen!
Tarrasch’ın bu doğrusallığının konumsal oyuna yeni başlayanlar için eğitici önemini yadsıyamam. İlerlemiş oyuncular ve kendi kendine ilerlemeye çabalayanlar içinse bu bir engel teşkil etmektedir.
3…dxe4 varyantı hakkında bu kadar.
Şimdi 3.e5’e bakalım. Benim tarafından yeniden tedavüle sokulmuş bu hamle (Skor +9 -0 =1) Dr. Tarrasch’ı memnun etmiyor. Leonhardt’a karşı olan partimi sunuyor ve şöyle yazıyor: “5.c3 daha doğruydu. Ama Bay Niemzowitsch (Nazik “Bay” hitabına dikkatinizi çekerim A.N.) kesinlikle doğru oynamadığı gibi doğru oynamaya da çalışmıyor. Yine de O satrançtaki en orijinal kişiliklerden biridir -fakat kimse onu örnek almamalıdır-“ (Sayfa 383, Niemzowitsch – Leonhardt partisi, 5.hamle) Çok dikkate değer bir husus ise şu: Dr. Tarrasch yıllar önce Marshall hakkında da Vezir Gambiti’nin c5 varyantında e4 yeniliği nedeniyle neredeyse kelimesi kelimesine aynı şeyleri yazmıştı. (Lokalanzeiger) Bir “örnek alınma”dan bahsedildiğini tam olarak hatırlayamıyorum ama “doğru olmayan” “doğru oynamaya çalışmayan” “yine de özgün” gibi tabirler tıpatıp uyuşuyor.
Öyleyse soruyorum, kendisi böyle bir karakter çizme sanatına haiz iken, Leonhardt’ın da vurguladığı gibi, satrançta zıt kutupları teşkil eden bizi -Marshall ve beni- nasıl olur da aynı sözcüklerle tasvir eder?
3.e5’in altında yatan ve benim bulduğum, dolayısıyla da bu hamlenin fikri mülkiyetinin bana ait olduğu yönündeki iddiamı haklı çıkaran, felsefi temel şöyledir:
e5 hamlesiyle Beyaz saldırısını d5 noktasından “Bir saldırı hedefi ilk önce sabitlenmelidir.” yasası uyarınca e5 ile hareketsiz hale getirdiği e6’ya kaydırır. Her iki taraf için de kısıtlayıcı etki yapan bir piyon zinciri meydana gelir. Bu durumdaki doğal uğraşı rakibin bizi kısıtlayan piyon zincirini tahrip etmektir; bu saldırılar “zincirin ayağı”na yöneltilmelidir, Siyah tarafından d4’e, Beyaz tarafından e6’ya karşı, parola budur! (c7-c5 ve diğer tarafta f2-f4-f5) Ayrıca Siyah da d4’e olan saldırısını c3’e kaydırabilir (c5-c4 ile c3 piyonunun sabitlenmesi ve sonrasında b7-b5-b4 vs.), benim ortaya attığım bir yasaya göre: “Bir piyon zincirine saldırı zincirin bir parçasından diğerine kaydırılabilir.”
Peki ama saldırının kaydırılması için doğru an ne zamandır?
Bunu değerlendirmek fazlasıyla zordur ama genellikle konum bazı ipuçları içerir.
Diyagram II
1.e4 e6 2.d4 d5 3.e5 sonrası konum
e4-e5 hamlesi 3. hamlede gerçekleşmelidir çünkü bu kaydırmayı e5’in f6 atına hücum ederek tempo kazancı sağlayacağı bir ana erteleme eğilimi temelden yanlıştır. Ve şu sebeple:
Siyahın şah kanadındaki kısıtlanmasının belirtisi atın f6’ya erişememesidir. Fakat Beyaz bir an için bile olsa buna izin verirse f6 noktasının nimetlerinden atı faydalandırmış olur, yani atın f6 üzerinden avantajlı bir şekilde oyuna girmesini sağlar ki bundan sonra -siyahın- kısıtlılığı büyük kısmı itibariyle ancak bir illüzyon olarak görülmelidir.
Ben kuşkusuz bir “gambit oyuncusu” değilim ama mutlak olarak yürütülen kısıtlama politikası (yani 3. hamlede e4-e5) bir piyon kaybını gerektiriyor!
Spielmann ve Leonhardt’a karşı piyon fedalarım (San Sebastian 1912) bu tamamen yeni bakış açısından değerlendirmeli.
Bay Dr. Tarrasch’ın bu yeni ve kesinlikle modern bakış açısından ne kadar uzak olduğunu bize yukarıda alıntılanan ve görünüşe göre beni bir gambit oyuncusu olarak damgalamak isteyen yorumu gösteriyor!
Ayrıca Ab1-c3 belirtildiği üzere 3…d5xe4! yüzünden de yetersiz.
Ve şimdi alışılageldik varyanta, 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e5 Ad7 6. Fxe7 Vxe7, gelelim.
Burada Dr. Tarrasch Alapin’in adını bir kez olsun bile anmama konusunda adeta bir sanat eseri meydana getiriyor! Alapin’in bu varyantta sadece kendine özgü ve dahice bir üretkenliğe sahip olduğu düşünülürse bu gerçekten etkileyici!
Alapin’in harika başarıları -sadece f7-f6 (7.Ab5 Ab6 8.c3 a6 9. Aa3 f6) varyantına veya f4 piyonunun f5 ile bloke edilmesinin ardından stratejik olarak mükemmel Ab8-c6-d8-f7 manevrasına ve sonrasında g7-g5 fikrine dikkat çekerim- şüphesiz sonraki araştırmaların temel taşını oluşturuyor ve her kim bunu sessizlikle geçiştiriyorsa kendisi ve nesnelliği hakkında kötü bir sınav vermiş demektir.
Semyon Alapin (1856-1923)
Dr. Tarrasch tarafından buna benzer başka bir sevgi dolu muameleye Svenonius’un normal varyanttaki fikri de maruz kalıyor: 1.e4 e6 2.d4 d5 3. Ac3 Af6 4.ed ed ve şimdi Fg5, Fd3 ve Ae2, ki çok kuvvetli gibi görünüyor. Dr. Tarrasch bundan tek bir kelimeyle bile bahsetmiyor.
Fransız Açılışı’na dair tüm yazdıkları arasında sadece Tarrasch-Teichmann ve Tarrasch-Lowtzky partilerinin yorumlarındaki görüşlerini teorik olarak değerli olarak addedebiliriz. Burada alışıldık 4. Fg5 varyantının Rubinstein tarafından gösterilmiş saf pozisyonel şekilde, agresif bir şekilde konumlanmış d3 filinden vazgeçerek merkezi daha sonra figürlerle en etkili bir şekilde işgal etmek adına “teslim eden”, bir ele alınışı söz konusu. Bu prensipler bize gayet yatkın ve benim de çok önce, 3.e4-e5 varyantında olmak üzere, Karlsbad 1911’de Salve ve Löwenfisch karşısında muzafferane bir şekilde uyguladığım prensipler,.
Tabii ki Fransız’daki doğru stratejiye dair Dr. Tarrasch’ın bu kısa ve aforizmavari yorumları oldukça önemli varyantlar olan I 3…dxe4! II. 3.e4-e5! III. Ac6: Alapin IV: Svenonius varyantlarının eksik veya yanlış çizilmiş eskizlerini telafi etmiyor.
Şimdi İspanyol’a gelelim. (3-113) Yine aynı manzara! Merkezin hediye edilmesine dair panik bir korkuyla bağlantılı olarak merkezin önemine dair (daha doğrusu merkezin piyonlarla ele geçirilmesinin) yine aynı ölçüsüz abartı.
Bu görüş tarzının eksik ve yanlış anlamalara yol açacak bir “merkez” kavramı anlayışına dayandığını önceki kısımda açıkladık.
Bu görüş tarzının direkt bir sonucu da “sıkışık” savunmanın (Tarrasch 3. Fb5 d6 Steinitz Savunması’nı bu şekilde adlandırıyor) Tarrasch tarafından lanetlenmesi. Zira bu savunmanın merkezin teslimiyetine götürebilecek olması bile Tarrasch tarafından kınanması için yeterli.
İspanyol’daki “yetersiz” savunmaların perdesini bu sefer Steinitz’in oyun tarzı -a6’lı veya a6’sız- d7-d6(?) (Soru işareti Dr. Tarrasch’tan) açıyor.
1.e4 e5 2. Af3 Ac6 3.Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. 0-0 Fe7 6. Ke1 d6 7. Fxc6+ bxc6 8. d4 exd4 9. Axd4 Fd7 (Bkz. Diyagram III) hamlelerinden sonra Dr. Tarrasch “birçok olası hücum için kullanılabilecek için daha serbest bir oyuna sahip olması” nedeniyle beyazın oyununu tercih ediyor. (Sayfa 14, Parti 18, Hamle 8)
Diyagram III
Eğer Dr. Tarrasch, dışsal ve anlamsız özelliklere göre -gerçekte merkezdeki karakteristik durum tarafından belirlenen- konumun içsel değeri hakkında hüküm vermeseydi, asla ve kat’a beyazın konumunu tercih etmezdi.
Şimdi bu konumu içsel değeri bağlamında inceleyelim.
Öncelikle bu pozisyonun çekirdeğini oluşturan formülü not edelim: Beyaz: e4, f Siyah: d6-c6-c7 f. Bu formül bize Siyahın f5 veya d5 yoluyla e4 merkezinin altını oymaya yönelik eğilimini gösteriyor, ayrıca doğal operasyon üsleri olarak Siyah için e-hattı ve Beyaz için d-hattını görüyoruz. Siyah e5’e -ki bu d6 piyonu tarafından oluşturulan ve e-hattında sonraki operasyonlar için bir üstür- sağlamca yerleşecek. Beyazın buna koşut çabası, yani e4 tarafından oluşturulan d5 dayanak noktasını işgal yoluyla d-hattını kullanmaya çalışmasının ise karşısında Siyahın c6 piyonu bir engel olarak bulunmakta.
Buradan da anlıyoruz ki Siyah e-hattına Beyazın d-hattına uygulayacağından daha büyük bir etkide bulunabilir, yani Siyah Beyazın merkezine Beyazın Siyah merkeze uyguladığından daha büyük bir baskıya sahiptir.
Ayrıca belirtmeli ki kompakt d6, c6, c7 kütlesi rakibin vezir kanadına yönelik geliştirilebilir bir kuvvete sahip. (Örneğin b3 piyonuna karşı c5 ve a5)
Buna göre verilen konumda Beyaz için bir üstünlükten söz edilemez ki bu Lasker-Janowski ve Lasker-Schlechter maçlarındaki oyunların gidişatlarıyla da ikna edici bir şekilde gösterilmiştir.
Her hâlükârda bu zor konumu “daha serbest oyun” gibi bir sloganla kestirip atmak istemek modern gereklilere uymamaktadır!
Bizim günümüzde yapmaya çalıştığımız, bir konumun çekirdeğinden yola çıkan derin bir analizdir. Buna karşın “daha serbest, daha rahat oyun vs. vs.” gibi sloganlar işimize yaramaz!
Çarpıcı bir örneği daha sunmaktan kendimizi alamıyoruz: 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3.Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. 0-0 Fe7 6. Ke1 d6 7. c3 Fg4 8. d4 Ad7 9.d5 hamlelerinden sonra (Bkz. Diyagram IV) (Lasker-Janowski, Sayfa 53) Dr. Tarrasch kendi bakış açısı için fazlasıyla karakteristik şu yorumda bulunuyor: “Bu hamle (d4-d5) eğer Siyah sonrasında f7-f5 ile bir karşı saldırı başlatabiliyorsa hemen her zaman kötüdür.” Bu temelden yanlıştır. f7-f5 hamlesi d5 ilerleyişine karşı sadece doğal bir tepki olarak görülebilir ve bundan hiçbir şekilde korkmaya gerek yoktur. Konumun tabiatını dikkate alan küçük bir analiz bizi buna ikna edecektir!
Diyagram IV
d4-d5 hamlesiyle Beyaz (Fransız’da e4-e5 hamlesinde olduğu gibi) saldırısını e5’ten -c3,c4,c5 hamleleriyle başlatmak isteyeceği- d6’ya kaydırır, buna karşılık rakibine kendi zincirine f7-f5 ile saldırı şansını verir. (Fransız’da c7-c5)
Beyazın bu saldırı ile dezavantajlı bir duruma düşmek zorunda olduğunu gösteren hiçbir şey yoktur, buna Dr. Tarrasch’ın “teorisyen” olmasına karşın dikkate aldığı tek şey gibi görünen turnuva pratiği de dahil.
Yukarıdaki partideki d4-d5 sürüşünden sonra diyagramdaki pozisyon oluştu. (Diyagram V)
Diyagram V
Beyazın 22. hamlesinden sonra oluşan konum
Konumun fazlasıyla geliştiği görülüyor: Beyaz c5 sürmeye hazırken Siyah da f-hattında operasyonlara başlamayı düşünüyor. Ancak bu hattın açılması, f7-f5 sürüşünün sağladığı tek şey. Beyazın merkezi -ki en önemlisi bu- en ufak bir hasar almadı. Gerçi Beyaz merkezi “teslim” etmek zorunda kaldı, ama diğer at tarafından desteklenen e4 atı piyonunun yerini tamamen dolduruyor ve tahtadaki bütün yönlere hükmeden bir etki yapıyor!
Lasker’in partiyi buna karşın kaybetmesinin d5 sürüşüyle bir ilgisi yok.
d4-d5 ile ilgili olarak, burada Maroczy’nin birçok harika partisi arasında ince bir strateji uyguladığı bir tanesinin eksikliğini çekiyoruz: “Korkutucu” f5 sürüşüne karşı cüretkar piyonu alarak yanıt vermişti, üstelik de g6’daki arkadaşı tarafından etkili bir şekilde korunduğu halde! Sonrasında tahtada kesinlikle görkemli görünen e5-f5 piyon yapısı oluşmuştu!
Ama piyonlar kısa bir süre “askıda” kaldılar ve bu da onları sistematik olarak kuşatıp imha etmek için Maroczy’ye yetti!
Géza Maróczy (1870-1951)
Fakat bu derin ve fazla dikkat çekmeyen oyun planı sabit fikirli (doğrusal) doktorun hoşuna gitmiyor. Zaten gerçekte de Macar büyükustanın az sayıdaki partisini inceliyor.
“En iyi savunma” 3…a6 4.Fa4 Af6 5. 0-0 Axe4 (!) (Ünlem işareti Dr. Tarrasch’a ait) varyantına dair de bir şeyler söylemek gerekiyor. Schlechter’in Axd4 yeniliği (Axe4’ten sonra 6.d4 b5 7.Fb3 d5 8. a4? Axd4) a4 hamlesinin değerini gerçekten tartışmaya açtı ancak Beyazın oyun tarzının kuvvetinin kaybolduğu henüz söylenemez! Beyazın oyunun kuvveti -sadece ekstra bir “özgürlük” daha anlamına gelen- a-dikeyine sahip olmaya değil 8.dxe5 Fe6 sonrası e5 piyonunun konumu ve Ad4 ile c7 piyonu geri kalacağı için rakibi adına hoş olmayan bir konuma ulaşma olanağına dayanıyor. (Örneğin 9. Ad4 Axd4 10.cxd4) Ayrıca zaten Bay Malkin de “Schachwelt”te detaylı analizlerle destekleyerek Dr. Tarrasch’ın Axe4 oyun tarzına olduğundan fazla değer biçtiğini belirtmişti.
Şimdi geçmek istediğimiz Dört At Oyunu’nun ele alınışında Rubinstein’ın oyun tarzını, 4…Fc5 5. Axe5 Ad4 (Tarrasch – Rubinstein, San Sebastian 1912), bulamıyoruz, tıpkı Ac6-e7 varyantını rehabilite etmeye herhalde yeterli olan ve ilk defa Spielmann tarafından Hamburg’ta Tarrasch’a karşı başarıyla kullanılan oyun tarzı gibi. Ayrıca zaten genel olarak sempati toplamasına karşın (örneğin Capablanca benden alıp kullandı) benim tarafından yeni bir temele oturtulan ve yeni varyantlarla birlikte ileri sürülen 6. Fxc6 varyantının fazla dikkate alınmayışı da dikkat çekici.
Ve şimdi Vezir Gambiti.
Dr. Tarrasch’ın İspanyol, Fransız ve Dört At Oyunu’nu ele alışında şikayet edecek bazı noktalar bulduysak da burada kendisini kayıtsız şartsız övmeliyiz. Sınıflandırma gayet açık, anlayış Dr. Tarrasch’ın bilinen keskinliğinde ve partilerin seçimi benzer şekilde üst seviyede.
Sadece bir şey anlaşılır değil: neden Dr. Tarrasch bugün de içinde birçok yeni olanaklar barındıran ve tam da şimdilerde yeniden modern olan 1.d4 d5 2.c4 e6 3. Ac3 Af6 oyun tarzını “ortodoks” olarak nitelemekte ısrar ediyor? Ve neden diğer taraftan kendisinin bulduğu, monoton ve kısır oyunlara götüren ve bugünlerde artık rafa kaldırıldığını söyleyebileceğimiz 3…c7-c5 varyantını “modern” olarak niteliyor?
Kendi kendime soruyorum, c7-c5(?)’te olduğu gibi satranç sanatının tüm kurallarına uygun bir şekilde durdurulmuş -b2 filine dikkat çekerim- ve g2’deki diğer fil tarafından en acı bir şekilde sabitlenmiş bir izole piyon elde edilen bir varyantı seçmek kime çekici gelebilir? Bu, Beyazın (1.d4 d5 2.c4 e6 3. Ac3 c5? 4. cxd5 exd5 5. Af3 Ac6 6. g3 Fe6 7. Fg2 Fe7 8. 0-0 Af6 ve şimdi eğer istenirse b2-b3) hamlelerinden sonra -alçakgönüllü taleplerle- rahatça erişebileceği üstünlüklerin en azıdır.
Diyagram VI
Beyazın 9.hamlesinden sonraki konum
Artık fazlasıyla modern addedilen ve Dr. Tarrasch tarafından haksız yere “ortodoks” olarak nitelendirilen 3…Af6 varyantı Siyaha güvenli bir gelişim, sağlam bir oyun ve kuvvetli bir inisiyatife erişebileceği bir oyun sunarken bu varyant -3…c5- herhangi birine çekici görünebilir mi?
3…Af6’ya karşı yönelen argümanların çaresizliğinin bir itirafı olarak şunu görüyorum: (1.d4 d5 2.c4 e6 3.Ac3 Af6! 4. Fg5 Fe7 5. e3 Abd7 6. Af3 0-0 hamlelerinden sonra Beyazın tüm bu “serbest oyun”, “Tempo kazancı”, “hızlı gelişim” gibi kavramlarda gelişme kat etmesine karşın artık ne yapacağını bilemediğini görüyoruz: 7. Fd3 dxc4’ten sonra tempo kaybeder, 7. Kc1 diğer birtakım sebepler nedeniyle yerinde bir hamle değildir ve Vc2 -son mazaret- Teichmann tarafından sayısız partide denenmiş güvenli 7…c5! (Şimdi bu hamle yerindedir) 8. 0-0-0 Va5! yöntemine izin verir.
Yine gayet eski ama hiçbir şekilde eskimemiş b6’lı oyun tarzının da kendine has faziletleri vardır, Pillsbury-Schlechter (Hastings 1895) partisine bakılabilir.
Vezir Gambiti’ne karşı düzensiz bir savunma tarzı da günümüzde moderndir, sadece Dr. Tarrasch tarafından üvey evlat muamelesi gören Hollanda’yı ve Hanham Varyantı’nı belirtmekle yetiniyorum.
Bu sonuncusu Bay Dr. Tarrasch’ın içine dert olmuştur. Üzerine adeta ant içtiği serbest taş motifinin doğru piyon konfigürasyonu prensibinin altında konumlanmasına tanıklık etmeye katlanamaz.
Ama günümüzün pratiği burada da onu haksız kılıyor: son zamanlarda bu derin ve belki biraz da riskli oyun tarzı Capablanca’da kendine yeni bir destekçi bulmuştur. Bütün ders kitaplarında yer alan ve “Hanham” için klasik ve model bir parti olan Teichmann-Niemzowitsch, San Sebastian 1911’i de “Modern Satranç Partisi”nde nafile aradık.
Nihayet Caro Kann ve 1.e4 d5 İskandinav hakkında birkaç kelime.
İlki için Dr. Tarrasch “1…c6 gelişime katkıda bulunmadığı” için “kesinlikle doğru değil” diye açıklıyor, yani açılışların değerlendirilmesinde Dr. Tarrasch tarafından sevilen yine aynı modern olmayan ve işe yaramaz kriter!
1…c6 hamlesi e4’ün erken olduğunu kanıtlamaya yönelik hırslı bir planı içerir, en azından bu benim açılışı temellendirdiğim -derin- plandır. 1…c6 hamlesinin mucitleri bu hamlenin tam olarak önemi ve etkisinin farkındalar mıydı sorusunun bir cevabı olmayabilir ama bu açılışın bir geleceği olduğu kesindir.
Benim devrimci bir etki bırakan yeniliğimi düşünmek yeterlidir: 1.e4 c6 2.d4 d5 3. e5 Ff5 4. Fd3 Fxd3 5. Vxd3 e6 6. Af3 Vb6 7. 0-0 (Bkz. Diyagram VII) Va6, yani onyıllardır sağlam bir şekilde yerleşmiş c5 planından beyaz karelerin zayıflamasını -Fd3’ün değişiminin bir sonucu- vakit kaybetmeden kullanmak için vazgeçiş ve burada Caro-Kann’ın nasıl gelişime açık olduğu da fark ediliyor!Bütün bunlara dair Dr. Tarrasch’ta bir kelime bile yok!
Diyagram VII
Beyazın 7.hamlesinden sonraki konum
Dr. Tarrasch Caro-Kann’a dair sadece üç parti sunmasına karşın İskandinav Açılışı’na dair on (!) örnek ortaya koyuyor! Bir tanesi yeterdi, Rubinstein’ın Lasker’in reçetesini takip ederek 1…d5’i tamamen ve ebedi olarak yerle bir ettiği Rubinstein-Bernstein San Sebastian 1911 partisi! Ama tabii ki tam da bu parti ve bu partiyle birlikte okuyucunun yayıncıdan haklı olarak talep edebileceği kabataslak da olsa bir yol haritası eksik.
Akiba Rubinstein (1882-1961)
Caro-Kann ve İskandinav arasında bir karşılaştırma ilginç olabilir, her ikisi de e4’e karşı yöneliyor ama ilkinde c7-c6 ile sonraki d5 sürüşüne gerekli kuvvet kazandırılırken ikincisinde “gelişim temposu” kaybetmemek adına 1…d5 oynanıyor fakat Siyah adına elde edilen tek başarı serbest ama kayıp bir oyun oluyor!
Bir dizi değişik açılışa dair Dr. Tarrasch’ın anlayış ve görüşlerini artık öğrenmiş bulunuyoruz. “300 Satranç Partisi”ni klasikliğe terfi ettiren “doğrusallığını” takdir etmek için fırsat da bulduk ama aynı zamanda Dr. Tarrasch’ın bu “doğrusallığı” sıklıkla sığ ve yüzeysel özelliklere dayanan yargılara varmak için kullandığını da gördük.
Merkez stratejisine dair dar sınırlara hapsolmuş anlayışının modern görüşlere uymadığını ve yine aynı şekilde konumun karakterini çizen ve hatta onu yaratan piyon konfigürasyonunu (özellikle de merkezde) kendisi için alışılageldik biçimde dikkate almadığını etraflıca görmüş buluyoruz. Bu noktadan yola çıkarak “serbest oyun”, “sıkışık savunma” gibi sloganları satranç felsefesinin doğal gelişimini engelleyici bir etki yapmaları nedeniyle reddetmek zorundayız. Özellikle de Dr. Tarrasch’ın merkezde piyon sayısının azalmasının “merkezin teslimiyeti” anlamına geldiği şeklindeki görüşüne hiçbir zaman dostane bakamayacağımızı vurgulamak zorundayız.
Bu eksiklikler bir kenara bırakıldığında kitap birçok mükemmel şey sunuyor. Satranç literatürü “Modern Satranç Partisi” ile şüphesiz modern olmayan fakat son derece ilginç ve tavsiyeyi hak eden bir kitap kazanmış ve zenginleşmiştir. Özellikle konumsal oyuna yeni başlayanlar “doğrusallığı”ndan faydalanarak oyunlarını kuvvetlendirebilir ve uzmanlar için de Dr. Tarrasch’ın yeni eseri kesinlikle birçok değerli ve ilginç fikir sunuyor.
Birinci bölümde Nimzowitsch’in oyun tarzı hakkında Dr. Tarrasch’ın Berliner Lokalanzeiger’deki köşesinde kaleme aldığı yorumlara cevaben Rigalı satranççının Deutsches Wochenschach’ta yayınlattığı açık mektubuna bakmıştık.
Doktor, Nimzowitsch’in mektubuna ve beraberindeki Hanham Varyantı’nda oynanacak bir tematik maç teklifine cevap vermez ama tarzına uygun olarak 1912’de yayınladığı “Die moderne Schachpartie” (Modern Satranç Partisi) adlı oyun derlemesinde genç hasmının oyununa yönelik ağır eleştirilerini sürdürür. Nimzowitsch’in (O tarihlerde halen soyadı Niemzowitsch olarak yazılıyordu) ne kadar sinirlendiğini tahmin etmek zor değil çünkü bu ağır eleştiriler genç satranççıyı 1913’te uzun ve ünlü bir makale yazmaya kadar götürür ki bu aynı zamanda “Mein System” e kadar gidecek bir yolun da başlangıcını teşkil etmesi açısından önemlidir.
Dr. Siegbert Tarrasch (1862-1934)
Bu ikinci bölümde “Die moderne Schachpartie”de Tarrasch’ın Nimzowitsch hakkında yazdıklarına göz atacağız. Dr. Tarrasch’ın yorumları okuyucuya Tarrasch’ın klasik satranç anlayışına ve kendisine dair dogmatizm eleştirilerinin haklı olup olmadığına dair iyi bir fikir verecektir. Bugün bu satranç anlayışının çok ötesindeyiz kuşkusuz ancak dikkatli bir okuyucu Tarrasch’ın klasik satranç anlayışında bazı noktalarda sonradan “hipermodern” adı verilecek yeni ekole göre daha haklı olabildiğini fark edecektir.
Nimzowitsch’in Johner (Karlsbad 1911) ve Spielmann’ı (Hamburg 1910) yendiği partileri de kitabında inceleyen Tarrasch bu oyunların analizlerinde de Rigalı hakkında fazla olumlu bir tonda yazmamıştır, örneğin Johner partisinde her iki oyuncunun da iyi oynamadığını belirtir.
Elbette Doktor, San Sebastian 1911’de Nimzowitsch’i yendiği partiyi kitaba koyma fırsatını kaçırmaz, ilginç finaliyle bilinen partiye analizsiz de olsa bir göz atmaya değer. Tarrasch’tan genç rakibine iyi bir oyunsonu dersi!
Çirkin hamlelere olan düşkünlük, yanlış oyun tarzı gibi eleştirilere genç Rigalı 1913’te cevap verecektir. Aslında şunu da söylemek gerekir ki Tarrasch’ın kendisini bir otorite olarak konumlandırıp diğer satranççıları acımasızca eleştiren tutumu sadece yeni neslin değil Lasker, Marco gibi aynı kuşağa mensup satranççıların da tepkisini çekmiştir. Fakat ilk defa yeni kuşağın temsilcisi Nimzowitsch, Tarrasch’ın karşısına yeni prensiplerle çıkmaya cüret edecektir ki buna bir sonraki bölümde devam edeceğiz.
