İtalyan yazar Paolo Maurensig, Alekhine’in ölümüne dair romanı “Teoria delle ombre”ye (“Gölge Teorisi”) bir alıntıyla başlar:
“Eğer Alekhine, kitlesel imha silahlarının mucidi ve bu yüzden güç sahipleri tarafından korunan, Yahudilerden nefret eden bir Nazi bilimadamı olsaydı entelektüel ayak takımı korkakça susardı. Bunun yerine, kurban acı zehri son damlasına kadar içmek zorundaydı. Ölümü gibi her şeyin üstünde bir olay bile bayağı bir şekilde kirletildi. Ve biz korkaklar hislerimizi bastırdık, sessiz kaldık. Çünkü bizi, beyazları ve siyahları, Yahudiler ve Hristiyanları, kardeşçe birleştiren tek bir erdem var: korkaklık”
Savaş sonrası gösterilen ikiyüzlü tutumu özetleyen bu güzel sözler, İtalya’ya yerleştikten sonra 1923 senesinde Torino’da Alekhine’e karşı bir gösteri oyununda sergilediği oyun seviyesiyle Rus yıldızı etkileyen ve daha sonra Alekhine sayesinde turnuvalara davetler alan Perulu usta Esteban Canal’a ait. Özellikle 20’li ve 30’lu yıllardaki turnuvalarda sıklıkla ismine rastladığımız Canal’a ayrıca açılış teorisine yaptığı katkılardan da aşinayız elbette, İskoç Gambiti (1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.d4 exd4 4. Fc4 Af6 5.0-0 Axe4 6.Ke1 d5 7.Ac3!?), Kabul Edilmeyen Vezir Gambiti (1.d4 d5 2.c4 e6 3.Ac3 Af6 4. Fg5 c5 5. cxd5 Vb6!?), İtalyan Açılışı (1.e4 e5 2. Af3 Ac6 3.Fc4 Fc5 4. Ac3 Af6 5.d3 d6 6. Fg5 h6 7.Fxf6 Vxf6 8. Ad5 Vd8 9.c3 ve sonra 10.d4, Canal Atak) ve birkaç açılışta daha Canal’ın icat ettiği ve dolayısıyla onun ismiyle anılan ilginç varyantlar mevcut. Fakat herhalde Perulu-İtalyan ustanın kartviziti tam olarak kesin olmasa da büyük olasılıkla 1934’te bir simultanede oynadığı ve “Peru Ölümsüzü” olarak anılan şu minyatürdür:
Chessmetrics’e göre Canal’ın 1933-1934 yıllarında dünyanın sekiz numarası olduğunu da eklemek gerekiyor kuşkusuz. Önemli turnuva zaferleri arasında Budapeşte 1933, Reus 1936 ve Venedik 1953’ü sayabiliriz, 1926’da Meran’da Spielmann, Tartakower, Colle, Kostic, Yates, Przepiorka gibi isimlerin önünde açık ara liderken son üç turda yarım puan almasının ardından paylaşmak durumunda kaldığı ikincilik de üst seviye bir turnuvada alınmış olması nedeniyle değerli.
İkinciliği O’Kelly ile paylaştığı Venedik 1947 ise bizim açımızdan anlamlı zira aynı turnuvada genç Türkiye Cumhuriyeti’nin şampiyonu Selim Palavan’ı da görüyoruz, fakat bu başka bir yazının konusu, şimdilik Canal’ın bu turnuvada Palavan’ı yendiğini söylemek yeterli.
Kaynak: https://www.ajedrez365.com/2012/08/torneo-internacional-ajedrez-reus-1936-esteban-canal-campeon_24.html
Şaşırtıcı olan ise Canal’ın yolunun kesiştiği Türkiye’den tek isim Palavan değil! Sözü Yahudi olduğu için Üçüncü Reich’tan kaçarak Güney Afrika’ya yerleşmek zorunda kalan Alman satranççı Wolfgang Heidenfeld’e verelim:
“İtalyan satrancının büyük yaşlı adamı benim de davet edilmek talihine sahip olduğum Venedik 1953’ü kazanan aslen Perulu Esteban Canal’dır. Tüm satranççıların arasında en ilginç ve eğlenceli kişiliklerden biridir. Eski bir gezgin muhabir olarak altı veya yedi dili konuşan Canal, Kemal Paşa ve Abdülkerim Hattabi gibi VIPler ile olan hatıralarını titizlikle korumaktadır.” (Chess Springbok: An Account of a South African Chess Player’s Experiences Overseas)
Öyle görünüyor ki Esteban Canal, 1920’ler veya 1930’larda büyük olasılıkla bir muhabir olarak geldiği ülkemizde Mustafa Kemal Atatürk ile görüşmüş! Heyecan verici bir hikâye. Ne yazık ki Zichichi’nin “Esteban Canal” biyografisine erişemedim, belki orada Canal’ın gazeteciliğine dair ayrıntılar mevcuttur ki bunlar da bizi gazete arşivlerine ve oradan da Canal’ın hazırlamış olabileceği Türkiye haberine götürebilir. Hemingway, Thomas Mann, Stefan Zweig gibi büyük yazarlarla tanışan, anarşizme sempati duyan bir entelektüel olarak Canal’ın Mustafa Kemal hakkındaki izlenimlerini okumak çok ilginç olabilirdi.
Son olarak Esteban Canal’ın satranç anlayışına dair bir anekdotla yazıyı noktalayalım:
“Bir seferinde bir arkadaşı Canal’dan satranç stilini tanımlamasını istemişti. Canal, ‘Bak Cordara’ dedi, ‘Ben satranç oynadığımda kendimi pencereden aşağı atarım ve ancak oyunun sonunda dört ayak üstüne düşüp düşmediğimi anlarım.”
Yararlanılan Kaynaklar:
https://en.wikipedia.org/wiki/Esteban_Canal
http://tartajubow.blogspot.com/2018/03/who-was-esteban-canal.html
https://antoniogude.com/esteban-canal